Όσοι λοιπόν "ανακάλυψαν" το τέλος της εκμετάλλευσης του "τρίτου κόσμου", το τέλος του ιμπεριαλισμού και ποιος ξέρει ποια άλλα καλά από την ανάπτυξη του καπιταλισμού, βιάστηκαν πάρα πολύ. Όλα αυτά θα επιτευχθούν μόνο με τη νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης σε παγκόσμια κλίμακα. Τις προηγούμενες δεκαετίες παρακολουθήσαμε απλώς την τάση της κεφαλαιοκρατικής αναπαραγωγής να οδεύει και να φτάνει στα όριά της. Από τα μεγάλα άλματα της ανάπτυξης μετά το Β' παγκόσμιο πόλεμο να οδηγείται στη διαρθρωτική κρίση και στην εκρηκτική όξυνση των ιμπεριαλιστικών αντιθέσεων. Οι αναπτυσσόμενες χώρες όλα αυτά τα χρόνια ήταν το αντικείμενο της άγριας ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης μέσω του δανεισμού, αλλά και μέσω όλων των άλλων "μεθόδων" (φτηνές πρώτες ύλες, άνισες ανταλλαγές προϊόντων, φτηνή εργατική δύναμη). Φυσικά οι ιμπεριαλιστές γνωρίζουν το υπερκέρδος από την εκμετάλλευσή τους και γι' αυτό δεν παραιτήθηκαν καθόλου από τον αγώνα για την εξασφάλιση του ελέγχου τους, όπως φαίνεται από όλες μα όλες τις πολιτικές και στρατιωτικές τους κινήσεις τα τελευταία χρόνια.

Αυτό όμως που χαρακτηρίζει την εποχή μας κι οδήγησε στην παγκόσμια χρεοκοπία της προηγούμενης κρατικομονοπωλιακής ρύθμισης είναι η όξυνση της αντίφασης μεταξύ της τάσης των μονοπωλίων για έξοδο κι επικράτηση στην παγκόσμια αγορά από τη μια και της ανάγκης περιφρούρησης της εθνικής αγοράς ή μιας άλλου τύπου "εσωτερικής αγοράς" από την άλλη. Κι αυτή η αντίφαση είναι η σύγχρονη μορφή της αντίφασης που περιγράψαμε παραπάνω, της αντίφασης ανάμεσα στην αντικειμενική τάση διεθνοποίησης από τη μια και στην ανισόμετρη ανάπτυξη και τους ιμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς από την άλλη.

Η διαρθρωτική κρίση που αντανακλάται στην επιβράδυνση όλων των δεικτών ανάπτυξης, την πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους και τη μεγάλη οξύτητα των κυκλικών οικονομικών κρίσεων, σήμανε το τέλος του προωθητικού ρόλου που έπαιξε ο κεϋνσιανισμός μεταπολεμικά στην ανάπτυξη του καπιταλισμού. Ο μεγάλος κρατικός τομέας και οι μορφές αναδιανομής του εισοδήματος που συνεπάγεται, ο έλεγχος των τιμών, ο υπέρμετρος δασμολογικός προστατευτισμός όχι μόνο έπαψαν να επιταχύνουν την καπιταλιστική συσσώρευση, αλλά αποτελούν πλέον τροχοπέδη της. Η ανάγκη του μονοπωλιακού κεφαλαίου στη νέα ανώτερη βαθμίδα συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης να κατακτήσει την παγκόσμια αγορά, η υποχρεωτική αλληλεπίδραση της εθνικής οικονομίας με την παγκόσμια, η όξυνση του ανταγωνισμού έθεσαν επί τάπητος το ζήτημα νέων κρατικομονοπωλιακών ρυθμίσεων που να ανταποκρίνονται στις νέες συνθήκες, δρόμων που να οδηγούν στην έξοδο από τη διαρθρωτική κρίση.

Ο στόχος των νέων ρυθμίσεων παραμένει ο ίδιος, η ενίσχυση της "εθνικής" καπιταλιστικής συσσώρευσης, η βελτίωση της θέσης των μονοπωλίων στην πάλη τους ενάντια στους ανταγωνιστές για την εξασφάλιση μεγαλύτερου κέρδους. Ο ρόλος του αστικού κράτους να παρεμβαίνει με διάφορα μέσα, οικονομικά ή πολιτικά, υπέρ του "δικού του" μονοπωλιακού κεφαλαίου φυσικά παραμένει ο ίδιος. Οι νέες ρυθμίσεις δεν πρόκειται να αναιρέσουν σε τίποτα την ουσία του κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού. Αυτό που αλλάζει είναι ότι οι δρόμοι εξόδου από τη διαρθρωτική κρίση πρέπει υποχρεωτικά να λαμβάνουν υπόψη τις νέες συνθήκες που προέκυψαν από την πρόοδο της διεθνοποίησης της παραγωγής και του κεφαλαίου. Αυτές είναι οι επιδιώξεις των δύο βασικών δρόμων εξόδου από την κρίση που ακολουθεί σήμερα παγκοσμίως ο καπιταλισμός, των νεοσυντηρητικών ρυθμίσεων και της συμμετοχής σε "περιφερειακές ολοκληρώσεις".

Πρέπει όμως παρενθετικά να επισημάνουμε εδώ ένα βασικό εμπειρικό δεδομένο της πολιτικής οικονομίας, που μπορεί να προφυλάξει την ανάλυση από λανθασμένες εκτιμήσεις. Ο καπιταλισμός δεν προχωρά βάση σχεδίου, αλλά σύμφωνα με τους αντικειμενικούς νόμους που καθορίζουν την εξέλιξή του. Αυτό ισχύει και όσον αφορά στη διαμόρφωση κρατικομονοπωλιακών ή διεθνών ρυθμίσεων. Γι' αυτό δεν μπορεί κανείς να αποδεχτεί τις προοπτικές που προτείνουν οι διάφορες αστικές οικονομικές ή πολιτικές θεωρίες, ακόμα κι αν αυτές οι θεωρίες ανταποκρίνονται στη γενική κατεύθυνση εξέλιξης του συστήματος, όπως π.χ. ο νεοφιλελευθερισμός σήμερα. Οι τροποποιήσεις που θα προκύψουν κατά την προσπάθεια εφαρμογής της θεωρίας από την ίδια την ιστορική εξέλιξη, από τους διάφορους παράγοντες που δρουν στην πράξη και δεν υποτάσσονται σε καμιά ρύθμιση σίγουρα θα διαψεύσουν σε πολλά σημεία τη θεωρία. Μόνο η μαρξιστική ανάλυση, που πατάει γερά στο έδαφος της πραγματικότητας και στηρίζεται στη βαθιά γνώση των νόμων της ιστορικής εξέλιξης μπορεί πραγματικά να προσδιορίσει την κατεύθυνσή της την κάθε συγκεκριμένη στιγμή.

Για παράδειγμα. Η εφαρμογή της νεοσυντηρητικής ρύθμισης σε πολλές χώρες της Ευρώπης - και στη χώρα μας - παρουσιάζεται ως αναγκαία για τη σύγκλιση με τις υπόλοιπες για την οικονομική και πολιτική ένωση, ως αναγκαίος εκσυγχρονισμός "για να γίνουμε Ευρώπη". Γι' αυτό η νεοσυντηρητική ρύθμιση σε μεγάλο μέρος της αριστερής φιλολογίας θεωρείται "ξενόφερτη", ως ρύθμιση που είτε μας επιβάλλεται από τις πολυεθνικές, είτε λειτουργεί στα πλαίσια υπερεθνικών ενώσεων, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση. Τελικά η νεοσυντηρητική ρύθμιση θεωρείται ότι καταργεί τον εθνικό κρατικομονοπωλιακό καπιταλισμό, πράγμα που "επιβεβαιώνεται" κι από την ίδια τη φιλοσοφία της, το "λιγότερο κράτος" και την "ελευθερία της αγοράς". Πρόκειται για μια ακόμα περίπτωση που η αριστερή ανάλυση έχει αποδεχτεί πλήρως την αστική θεωρία και προπαγάνδα, γιατί έκανε το λάθος να τη θεωρήσει ειλικρινή. Όταν ο νεοσυντηρητισμός μιλάει για "λιγότερο κράτος", εννοεί μικρότερο κρατικό τομέα, εννοεί ότι η κερδοφορία στον κρατικό τομέα είναι μικρή και τα κεφάλαιά του ή πρέπει να γίνουν κερδοφόρα ή να εκκαθαριστούν. Εννοεί ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια ή ιδιωτικοποίηση κρατικών επιχειρήσεων, κλείσιμο προβληματικών. Αυτά είναι μέτρα προς το συμφέρον του μονοπωλιακού κεφαλαίου της χώρας, όχι προς το συμφέρον των ξένων πολυεθνικών, ούτε για την πρόοδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης κτλ. Το κράτος δεν πρόκειται να παραιτηθεί από την παρέμβασή του στην οικονομία, απλώς θα παρεμβαίνει λιγότερο μέσω του κρατικού τομέα και περισσότερο σαν "μακροοικονομικό στρατηγείο" και με άλλα μέσα αναδιανομής του εισοδήματος. Η "ελευθερία της αγοράς" δεν σημαίνει ότι θα πάψει το κράτος με κάθε δυνατό τρόπο να ενισχύει το "δικό του" μονοπωλιακό κεφάλαιο στον ανταγωνισμό του με το ξένο. Σημαίνει πως πρέπει να ακολουθηθεί μια στρατηγική έκθεσης των κεφαλαίων στον ανταγωνισμό παράλληλα με μέτρα αύξησης της απόλυτης υπεραξίας, ώστε να δυναμώσει η ανταγωνιστικότητα του μονοπωλιακού κεφαλαίου στη διεθνή αγορά και η συγκέντρωση και συγκεντροποίηση στην εθνική αγορά. Η νεοσυντηρητική ρύθμιση είναι λοιπόν μια κρατικομονοπωλιακή ρύθμιση, μια παρέμβαση του κράτους προς όφελος του "δικού του" μονοπωλιακού κεφαλαίου που πρέπει να βελτιώσει τη θέση του στον σκληρό παγκόσμιο ανταγωνισμό. Γι' αυτό η νεοσυντηρητική ρύθμιση εφαρμόζεται με διαφορετικό τρόπο σε κάθε χώρα του καπιταλισμού, ανάλογα με το επίπεδο και τις συνθήκες ανάπτυξης.

Ένα δεύτερο παράδειγμα. Σύμφωνα με τις θεωρίες των πάσης φύσεως "ευρωπαϊστών" και τις διακηρύξεις της συνθήκης του Μάαστριχτ, η συγκεκριμένη συνθήκη δρομολογεί τις διαδικασίες για μια Ευρωπαϊκή Ένωση με ενιαία υπερεθνική οικονομική ρύθμιση και με μορφή οργάνωσης τη συνομοσπονδία. Αν όμως "διαβάσει" κανείς τη συνθήκη του Μάαστριχτ, παίρνοντας υπόψη τους αντικειμενικούς λόγους που οδήγησαν στην υπογραφή της, εξετάζοντας το πραγματικό οικονομικό περιεχόμενό της και συνυπολογίζοντας τη διεθνή συγκυρία, θα διαπιστώσει εντελώς διαφορετικά πράγματα. Θα διαπιστώσει ότι η συνθήκη του Μάαστριχτ απαντάει στις σημερινές επιδιώξεις του γερμανικού ιμπεριαλισμού, ότι είναι το αποτέλεσμα ενός πλήθους συμβιβασμών κι εκβιασμών, ότι θέτει στόχους ανέφικτους για το χρονικό διάστημα στο οποίο αναφέρεται, ότι τέλος - το κυριότερο - δεν επιδιώκει τη σύγκλιση των πραγματικών επιπέδων ανάπτυξης των χωρών - μελών, αλλά αντίθετα ενισχύει την ανισομετρία στην ανάπτυξη.ⁱ

Δεν θα αποδεχτούμε λοιπόν τις θεωρίες που παρουσιάζουν τις σύγχρονες "ολοκληρώσεις" μέσα στο πλαίσιο της απολογητικής του ιμπεριαλισμού και για να στηρίξουν τα "χάρτινα" αστικά οράματα της Ενωμένης Ευρώπης. Πρέπει να εξετάσουμε τις "ολοκληρώσεις" αυτές μέσα στο πλαίσιο των νόμων κίνησης του καπιταλισμού και της σημερινής συγκυρίας στον ιμπεριαλιστικό ανταγωνισμό. Οι σύγχρονες "καπιταλιστικές ολοκληρώσεις" είναι ένας δρόμος απάντησης του καπιταλισμού σήμερα στην αντίφαση διεθνοποίησης - ανισομετρίας, που παρουσιάσαμε παραπάνω. Φυσικά δεν λύνουν την αντίφαση, αποτελούν ένα πιθανό δρόμο για το ξεπέρασμα της διαρθρωτικής κρίσης που δημιούργησε η παραπάνω αντίφαση. Με τις "καπιταλιστικές ολοκληρώσεις" το μονοπωλιακό κεφάλαιο επιδιώκει τη διεύρυνση της ελεγχόμενης "εσωτερικής αγοράς" πέρα από την εθνική αγορά, τη δημιουργία μιας πιο μεγάλης αγοράς, στην οποία θα μπορεί να δρα ελεύθερα και στην οποία θα αντιμετωπίζει με ευνοϊκούς όρους τους ανταγωνιστές του.

Ένα βήμα σ' αυτή την κατεύθυνση είναι η τελωνειακή ένωση, η κατάργηση των δασμών και των φόρων στα εμπορεύματα που ανταλλάσσονται μεταξύ των χωρών - μελών στα πλαίσια μιας "ζώνης ελεύθερου εμπορίου". Ένα πολύ πιο προωθημένο βήμα είναι η δημιουργία "ενιαίας αγοράς" στα πλαίσια της οποίας είναι ελεύθερη η μετακίνηση εμπορευμάτων, υπηρεσιών και κεφαλαίων. Όπως δείχνει η πορεία της ΕΟΚ μετά την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη που έθεσε ως στόχο τη δημιουργία "ενιαίας αγοράς", η δημιουργία μιας τέτοιας αγοράς δεν είναι ζήτημα κάποιων οδηγιών και κοινών μέτρων των χωρών που συμμετέχουν. Για να προκύψει πραγματικά ενιαία αγορά, για να εξαλειφθούν τα εμπόδια στη μετακίνηση εμπορευμάτων και κεφαλαίου πρέπει στις χώρες - μέλη να υπάρχει κοινό νόμισμα, που σημαίνει κοινή οικονομική - κοινωνική πολιτική ρύθμιση, ενιαίος προϋπολογισμός κτλ., δηλαδή οικονομική ενοποίηση. Η οικονομική ενοποίηση πρέπει να συμβαδίζει με πολιτική ενοποίηση των χωρών - μελών, αφού μπορεί να υπάρξει μόνο με τη δημιουργία ενός υπερεθνικού κράτους. Όλα όμως αυτά τα σχέδια είναι πολύ μακριά από τη σημερινή πραγματικότητα, όπως θα δούμε.

Η σημερινή διαμόρφωση των "καπιταλιστικών ολοκληρώσεων", το περιεχόμενο και η μορφή τους είναι αποτέλεσμα της διαμόρφωσης μεταπολεμικά των τριών ιμπεριαλιστικών κέντρων - ΗΠΑ, Γερμανίας, Ιαπωνίας - και της όξυνσης των αντιθέσεων μεταξύ αυτών των κέντρων καθώς και των αντιθέσεων μεταξύ όλων των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Ο περιφερειακός χαρακτήρας αυτών των "ολοκληρώσεων" δηλώνει ακριβώς ότι οικοδομούνται μέσα από τη σύγκλιση συμφερόντων των μονοπωλιακών κεφαλαίων ορισμένων αναπτυγμένων και συνεπώς εξαγωγικών χωρών και μάλιστα ότι οικοδομούνται υπό την ηγεμονία μιας μεγάλης ιμπεριαλιστικής δύναμης, με κέντρο ένα από τα τρία ιμπεριαλιστικά κέντρα. Η σύγκλιση συμφερόντων μεταξύ των χωρών - μελών μιας "ολοκλήρωσης" συνίσταται ακριβώς στο ξεπέρασμα της διαρθρωτικής κρίσης μέσα από τα πλεονεκτήματα της μεγάλης εσωτερικής αγοράς. Όμως ο κάθε εθνικός κρατικομονοπωλιακός σχηματισμός επιδιώκει με τη συμμετοχή του στις διαδικασίες αυτές ταυτόχρονα τη διατήρηση και βελτίωση της θέσης του στο διεθνή καταμερισμό εργασίας και την ιμπεριαλιστική αλυσίδα.

Η συνοχή λοιπόν των "καπιταλιστικών ολοκληρώσεων" κρίνεται αφενός στη δυνατότητα ν' ανοίξουν στο μονοπωλιακό κεφάλαιο διέξοδο από τη διαρθρωτική κρίση, αφετέρου στην εξασφάλιση πλεονεκτημάτων στους επί μέρους εθνικούς καπιταλιστικούς σχηματισμούς. Αλλά τα παραπάνω εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την εξέλιξη του ανταγωνισμού μεταξύ των ιμπεριαλιστικών κέντρων, από την επικράτηση του ενός σε βάρος των άλλων. Δημιουργείται δηλαδή ένα δίχτυ αντιθέσεων που οδηγεί τον παγκόσμιο ιμπεριαλισμό σε δύο βασικά στοιχεία αστάθειας:

1. την ποιοτική "αναβάθμιση" των αντιθέσεων μεταξύ των ιμπεριαλιστικών κέντρων. Από την εξέλιξη του ανταγωνισμού μεταξύ αυτών των κέντρων εξαρτάται πλέον άμεσα η τύχη όλων σχεδόν των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων.

2. τη δημιουργία νέων αντιθέσεων μέσα στα πλαίσια της "ολοκλήρωσης" που προκύπτουν από τα κέρδη και τις ζημιές κάθε χώρας που συμμετέχει σ' αυτές, από τις συγκρούσεις συμφερόντων μεταξύ των μονοπωλιακών κεφαλαίων των χωρών - μελών. Και στα πλαίσια των "ολοκληρώσεων" ισχύει ο νόμος της επικράτησης του ισχυρότερου.

Η ανισόμετρη ανάπτυξη δεν καταργείται με τις διαδικασίες "ολοκλήρωσης", αλλά αντίθετα εντείνεται τόσο παγκόσμια, όσο και μέσα στα πλαίσια της ολοκλήρωσης. Αυτή είναι η αιτία όξυνσης των παραπάνω αντιθέσεων, η απειλή από την οποία δεν μπορεί να ξεφύγει ο καπιταλισμός.

Η κάθε μια από τις σύγχρονες "περιφερειακές καπιταλιστικές ολοκληρώσεις" έχει τη δική της πορεία διαμόρφωσης, πλήθος ιδιομορφιών και διαφορετική βαρύτητα για την ανάπτυξη των χωρών που συμμετέχουν. Είναι ευνόητο ότι η Ευρωπαϊκή ενοποίηση έχει τεράστιες διαφορές από τις άλλες "ολοκληρώσεις". Στην Ευρωπαϊκή ενοποίηση συμμετέχουν πολλές μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, 4 μέλη της G7, και οι μεταξύ τους αντιθέσεις είναι πολλές και οξύτατες. Σε καμιά χώρα της Ευρώπης το μονοπωλιακό κεφάλαιο δεν έχει εξασφαλίσει το βαθμό εκείνο συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης που θα του επέτρεπε την αναμέτρησή του με "ίσους όρους" με τα αμερικάνικα μονοπώλια στους περισσότερους κλάδους παραγωγής. Γι' αυτό η ανάγκη ύπαρξης όχι μόνο τελωνειακής ένωσης, αλλά ενιαίας αγοράς προβάλλει εδώ περισσότερο, προκειμένου να επιταχυνθούν οι διαδικασίες συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης κεφαλαίου. Για όλα τα παραπάνω η ευρωπαϊκή "ολοκλήρωση" είναι σήμερα η πιο προωθημένη κι αυτή που έχει τη μεγαλύτερη σημασία και για τις ευρωπαϊκές χώρες αλλά και για τον παγκόσμιο ιμπεριαλισμό. Αλλά είναι και η "ολοκλήρωση" που κατατρώγεται από αγεφύρωτες αντιθέσεις μεταξύ των χωρών - μελών. Είναι η "ολοκλήρωση" που συγκεντρώνει τις πιο ισχυρές διαθέσεις για τη μετεξέλιξή της σε ενιαία αγορά και υπερεθνική πολιτική ένωση, αλλά και τις μεγαλύτερες οικονομικές και πολιτικές συγκρούσεις, τις ισχυρότερες τάσεις απόκλισης απ' αυτόν τον στόχο.

Η συνθήκη του Μάαστριχτ δεν σηματοδότησε καθόλου αυτό για το οποίο πανηγυρίστηκε από τους "αγνούς ευρωπαϊστές", δηλαδή την αρχή της σύγκλισης των χωρών - μελών προς τη δημιουργία των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης. Αντίθετα σηματοδότησε το νέο "ηγεμονικό ρόλο" της Γερμανίας, η οποία δεν δέχτηκε την παραμικρή παρέκκλιση από τις απαιτήσεις της κι επέβαλε ένα πρόγραμμα προς την ΟΝΕ που εκτός από την εξυπηρέτηση του γερμανικού ιμπεριαλισμού, ενισχύει μόνο τις τάσεις απόκλισης των χωρών από την "ολοκλήρωση". Η Γερμανία δεν συγκρατιέται πλέον στα πλαίσια του ευρωπαϊκού οράματος. Η ανισομετρία πρόλαβε ακόμα μια φορά την "ολοκλήρωση".

Γενικεύοντας, πρέπει να επισημάνουμε ότι η δημιουργία "ενιαίας αγοράς" όχι μόνο στη σημερινή Ευρώπη, αλλά και σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση συναντά ανυπέρβλητα εμπόδια από τα αποτελέσματα της ανισόμετρης ανάπτυξης που είναι "απόλυτος νόμος του καπιταλισμού". Η δημιουργία "ενιαίας αγοράς" με ειρηνικά μέσα είναι δυνατή μόνο όταν υπάρχει ολόπλευρη σύγκλιση των επιπέδων ανάπτυξης των χωρών που θα συμμετέχουν, πράγμα πρακτικά αδύνατο. Οι "καπιταλιστικές ολοκληρώσεις" είναι πιθανό να επιβιώσουν μόνο ως "ζώνες ελεύθερου εμπορίου" γύρω από τα ιμπεριαλιστικά κέντρα. Αλλά και σε μια τέτοια περίπτωση οι "ολοκληρώσεις" θα είναι προσωρινές.

Σε μια τέτοια περίπτωση τα ιμπεριαλιστικά κέντρα θα οδηγηθούν στον αγώνα για διεύρυνση των δικών τους "ζωνών ελευθέρου εμπορίου", στα πλαίσια του γενικότερου αγώνα για το ξαναμοίρασμα του κόσμου. Όμως πριν φτάσουμε σε ένα τέτοιο μοίρασμα της παγκόσμιας αγοράς μεταξύ δύο, τριών ή τεσσάρων ιμπεριαλιστικών κέντρων θα έχουν οξυνθεί οι ιμπεριαλιστικές αντιθέσεις σε τέτοιο βαθμό, ώστε να εκφραστούν με εξωοικονομικά μέσα, δηλαδή με πολέμους παγκόσμιας εμβέλειας. Ήδη έχουμε μπει σ' αυτή την πορεία.

Γι' αυτό οι "καπιταλιστικές ολοκληρώσεις" δεν πρέπει να θεωρούνται νομοτελειακά φαινόμενα στην εξέλιξη του ιμπεριαλισμού, αλλά ένας "ειρηνικός δρόμος" εξόδου από τη σημερινή κρίση και ένα πεδίο του ιμπεριαλιστικού ανταγωνισμού, που υποχρεωτικά θα οδηγήσει είτε σε νέες παγκόσμιες ισορροπίες, είτε σε παγκόσμιες πολεμικές συγκρούσεις. Η μόνη νομοτέλεια για τον ιμπεριαλισμό είναι η διόγκωση των εθνικών και κοινωνικών ανισοτήτων, η αύξηση των ανισομετριών στην ανάπτυξη των χωρών, η όξυνση των ταξικών αντιθέσεων, η πρόοδος της σήψης του ως κοινωνικού συστήματος. Η σημερινή "εποχή των ολοκληρώσεων" δεν οδηγεί στην "ολοκλήρωση" του καπιταλισμού, γιατί αυτή είναι ανέφικτη, αλλά στην επίσπευση της ανατροπής του.

4. Ο Υπαρκτός Ιμπεριαλισμός

Πολλές φορές ως σήμερα οι ιδεολογικοί εκπρόσωποι του κεφαλαίου διακήρυξαν το τέλος του ιμπεριαλισμού, όπως άλλωστε και το τέλος του κομμουνισμού, της πάλης των τάξεων και προσφάτως της ιστορίας! Αυτό φυσικά δεν απέτρεψε τους ιμπεριαλιστές από την υπερεκμετάλλευση των αναπτυσσόμενων χωρών, τα εμπάργκο, τις στρατιωτικές επεμβάσεις, την αύξηση των εξοπλισμών και την ανελέητη πάλη μεταξύ τους για το ξαναμοίρασμα του κόσμου.

Ο ιμπεριαλισμός όμως γεννά τον οπορτουνισμό, την αστική ιδεολογία μέσα στο εργατικό κίνημα. Όλα τα προηγούμενα χρόνια ο οπορτουνισμός διέβρωσε το εργατικό κίνημα σ' όλες τις χώρες του καπιταλισμού, το οδήγησε στην ήττα και την αποπολιτικοποίηση. Η επαναστατική θεωρία δεν αναπτύχθηκε, αντίθετα διαστρεβλώθηκε και πολεμήθηκε από τον οπορτουνισμό. Έτσι και στο ζήτημα της ανάπτυξης του καπιταλισμού, κάθε νέο φαινόμενο ήταν η αφορμή για "ανακαλύψεις" διαφόρων αυτοαποκαλούμενων "μαρξιστών", στις οποίες στήριζαν την ανασκευή ή την τροποποίηση της θεωρίας του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό. Αλλά μέσα στο γενικότερο κλίμα της διαστρέβλωσης του ιστορικού υλισμού και του βομβαρδισμού "αναθεωρήσεων" του Λένιν δεν ήταν λίγοι κι αυτοί που παραπλανήθηκαν κι έκαναν λόγο για "νέο στάδιο του καπιταλισμού", "νέα φάση του ιμπεριαλισμού" κ.ά. χωρίς να έχουν πρόθεση να αρνηθούν το μαρξισμό - λενινισμό και να βλάψουν το εργατικό κίνημα.

Αλλά τα τελευταία χρόνια είχαμε την ανέλπιστη ευκαιρία να παρακολουθήσουμε και τους απολογητές της "νέας σκέψης" και της περεστρόικα να δίνουν κορυφαία δείγματα της πιο ανεδαφικής άρνησης του λενινισμού σε ένα ομαδικό παραλήρημα αντεπιστημονικής φλυαρίας. Αυτοί μίλησαν για όλες τις φανταστικές "προοδευτικές" μετεξελίξεις του καπιταλισμού, εκτός από τη πιθανότητα να παραμείνει ιμπεριαλισμός, ο παρασιτικός καπιταλισμός που σαπίζει. Τώρα γνωρίζουμε πως οι "αναλύσεις" τους ήταν υποκλίσεις στην καπιταλιστική βαρβαρότητα που ακολούθησε την αντεπαναστατική τους "ανασυγκρότηση". Ο μαρξισμός δεν ήταν δυνατό να χωρέσει στο στενό γραφειοκρατικό τους μυαλό.ⁱⁱ

Όλες όμως οι προσπάθειες αναθεώρησης της λενινιστικής ανάλυσης έπεσαν στο κενό. Ο Λένιν όχι μόνο προσδιόρισε τα βασικά χαρακτηριστικά του ιμπεριαλισμού, όχι μόνο απέδειξε ότι ο ιμπεριαλισμός είναι το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού, αλλά μας εξόπλισε με τις βασικές γνώσεις, με τα εργαλεία της μαρξιστικής ανάλυσης για τη μελέτη της εξέλιξης του σύγχρονου καπιταλισμού.

Ο ιμπεριαλισμός, ο "καπιταλισμός που πεθαίνει" είναι υπαρκτός, μετά απ' αυτόν κανένα άλλο στάδιο εξέλιξης του καπιταλισμού δεν υπάρχει. Μετά τον ιμπεριαλισμό υπάρχει μόνο η ανατροπή του και η οικοδόμηση του σοσιαλισμού.