[2021-10-20] Πανδημία και σήψη του καπιταλισμού
Το παρακάτω κείμενο είχε γραφτεί στην αρχή ως ανεξάρτητο άρθρο μεγαλύτερης έκτασης στα πλαίσια του πρώτου έτους από την έναρξη της πανδημίας κορωνοϊού. Ξαναγράφτηκε για να ενσωματωθεί στις Θέσεις της οργάνωσης για την 6η Συνδιάσκεψη. Καθώς η ημερομηνία διεξαγωγής της Συνδιάσκεψης απομακρύνεται λόγω και των εξελίξεων της πανδημίας (από άνοιξη του ’21, σε φθινόπωρο του ’21 και πλέον ακόμα αργότερα), νομίζουμε ότι είναι σημαντικό να το δημοσιεύσουμε με τα στοιχεία που περιέχει. Τα βασικά συμπεράσματά του σε σχέση με την πανδημία ισχύουν. Το καινούργιο στοιχείο που δεν καταγράφεται στο άρθρο αυτό είναι η παραγωγή εμβολίων κατά του ιού.
Α3. Πανδημία κορωνοϊού: προϊόν του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής
Τα αστικά επιτελεία ανά τον κόσμο προσπαθούν να πείσουν την παγκόσμια εργατική τάξη ότι η πανδημία είναι ένας εξωγενής παράγοντας που προσέβαλε ένα, κατά τα άλλα, υγιή οργανισμό (την καπιταλιστική οικονομία) και, επομένως, τώρα που υπάρχει το φάρμακο (τα εμβόλια) μας περιμένει όλους ένα λαμπρό μέλλον. Καθόλου περίεργο βέβαια: οι απολογητές του καπιταλισμού θεωρούν το σύστημα της μισθωτής δουλείας τον καλύτερο από όλους τους δυνατούς κόσμους: ως ένα σύστημα σε πλήρη ισορροπία η οποία διαταράσσεται μόνο από εξωγενείς παράγοντες.
Η αλήθεια είναι ότι η πανδημία δεν είναι εξωγενής παράγοντας. Είναι ένα ακόμα σύμπτωμα ενός άρρωστου κοινωνικο-οικονομικού συστήματος, ενός συστήματος που η σήψη του είναι προχωρημένη και εκφράζεται με συνεχείς και οξύτερες κρίσεις κάθε φορά.
Οι κρίσεις στον καπιταλισμό, είτε ονομάζονται χρηματοπιστωτικές, είτε κρίσεις χρέους, είτε υγειονομικές, δεν είναι η εξαίρεση στον κανόνα, δεν είναι εξωγενή σοκ που πλήττουν ένα, κατά τα άλλα, αρμονικό κοινωνικό-οικονομικό σύστημα. Οι κρίσεις είναι έκφραση της ουσίας του καπιταλισμού, απόδειξη ότι πρόκειται για ένα σύστημα που υπάρχει για να υπηρετεί την ανάγκη παραγωγής κέρδους για τους καπιταλιστές και όχι για την κάλυψη των αναγκών της κοινωνίας. Η κρίση είναι αποτέλεσμα της ίδιας της καπιταλιστικής παραγωγής, που οδηγεί αναπόδραστα στη μείωση του ποσοστού κέρδους, και ταυτόχρονα ο απαραίτητος όρος για να εκκαθαρίζεται το σύστημα από ό,τι δεν είναι κερδοφόρο, ώστε να μπορεί να επανεκκινεί η παραγωγή από μια καλύτερη για την κερδοφορία βάση.
Αυτά το βασικό χαρακτηριστικό του καπιταλισμού επιβεβαιώνεται και με την υγειονομική κρίση που διατρέχουμε τον τελευταίο χρόνο.
Πανδημία: αιτίες
Τα τελευταία χρόνια εμφανίζονται όλο και πιο συχνά επιδημίες νέων ιών, οι οποίο προέρχονται από τα αποθέματα ιών που υπάρχουν στα ζώα, ιοί που μέχρι τώρα δεν είχε συναντήσει η ανθρωπότητα. Όπως και οι μικρότερες έκτασης επιδημίες των προηγούμενων ετών (SARS το 2003, H5Ν1-γρίπη των πουλιών το 2003, Η1Ν1-γρίπη των χοίρων το 2009, MERS το 2012-13, ο ιός Έμπολα το 2014, ο ιός Ζίκα το 2015), έτσι και η επιδημία του COVID-19 ήταν αποτέλεσμα της εισβολής του καπιταλισμού στην άγρια φύση στην προσπάθεια του να αυξήσει την κερδοφορία του κεφαλαίου. Η πιθανότητα να ξεπηδήσουν νέες ιογενείς ασθένειες αυξάνουν επειδή ο καπιταλισμός εισβάλλει στις τροπικές, κυρίως, περιοχές μέσω αγροτικών δραστηριοτήτων (π.χ., καταστροφή παρθένων δασών για τη δημιουργία καλλιεργήσιμων εκτάσεων) ή βιομηχανικών δραστηριοτήτων (υλοτομία, εξορύξεις) με αποτέλεσμα άνθρωποι να έρχονται σε επαφή με τον πληθυσμό άγριων θηλαστικών που ζουν εκεί. Παρθένα δάση στην Ινδονησία, τη Βραζιλία, το Κονγκό καταστρέφονται συστηματικά για να γίνει χώρος για τις μονοκαλλιέργειες σόγιας, φοινικέλαιου και την εκτροφή ζώων. Ταυτόχρονα, οι φτωχές κοινότητες των χωρών αυτών οδηγούνται στα παρθένα δάση για να εξεύρουν τροφή και άλλα απαραίτητα στοιχεία για την επιβίωσή τους (π.χ., ξυλεία για θέρμανση). Αυτό οδηγεί σε συνεχείς συναντήσεις ανθρώπων με τα άγρια ζώα της περιοχής και κατά συνέπεια με το άγνωστο για την ανθρωπότητα ιικό φορτίο τους.
Η άλλη μεγάλη αιτία για αύξηση των επιδημιών έχει να κάνει με την ανάπτυξη της βιομηχανικής εκτροφής ζώων για διατροφή (πουλερικά, χοίροι, βοοειδή, κτλ). Η βιομηχανική κτηνοτροφία δεν έχει να κάνει με εικόνες υγειών και μακάριων αγελάδων που βόσκουν αμέριμνα σε πράσινα λιβάδια και με κότες που χαίρονται τη λιακάδα καθισμένες στο φράκτη μιας φάρμας. Αντιθέτως, έχει να κάνει με ζώα που ζουν εγκλωβισμένα, κατά χιλιάδες μερικές φορές, εντός μεγάλων κλειστών χώρων, χωρίς καμιά επαφή με το έξω κόσμο, τρέφονται από ένα κοκτέιλ παρασκευασμένης τροφής (που συχνά περιλαμβάνει κρέας, και μάλιστα από μέλη της ίδιας οικογένεια ζώων) και φαρμακευτικής αγωγής (αντιβιοτικά, ορμόνες, κτλ). Σκοπός είναι να φτάσουν το γρηγορότερο σε ηλικία για σφάξιμο με όλες τις προδιαγραφές για μεγαλύτερη παραγωγή του επιθυμητού προϊόντος (π.χ., αυξημένο στήθος για τα κοτόπουλα).
Στις συνθήκες που μεγαλώνουν αυτά τα ζώα, καταστρέφεται κάθε αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος. Η μαζική χρήση αντιβιοτικών στη διατροφή τους οδηγεί στη δημιουργία ακόμα πιο ισχυρών παθογόνων. Στην πραγματικότητα οι βιομηχανικές φάρμες εκτροφής ζώων δεν είναι τίποτα άλλο παρά βιομηχανίες παραγωγής παθογόνων και μεταδοτικών ασθενειών. Μόνο που το κόστος από την παραγωγή μεταδοτικών ασθενειών το χρεώνεται όλη η κοινωνία, και τα κέρδη από τη παραγωγή κρέατος οι καπιταλιστές ιδιοκτήτες αυτών των βιομηχανιών.
Υπάρχει όμως και πιο στενός σύνδεσμος ανάμεσα σ’ αυτές τις δύο αιτίες, την απαλλοτρίωση της άγριας φύσης από τον καπιταλισμό και τη βιομηχανική εκτροφή ζώων: ολόκληρος ο πλανήτης έχει μετατραπεί σε μια τεράστια βιομηχανική φάρμα για τις πολυεθνικές του καπιταλισμού, εξαφανίζοντας τη βιοποικιλότητα των φυσικών οικοσυστημάτων, μετατρέποντας περιθωριακά παθογόνα σε πρωταγωνιστές της παγκοσμιοποιημένης –δηλαδή, κυριαρχούμενης από μια χούφτα πολυεθνικές επιχειρήσεις– οικονομίας. Πληθυσμοί αγροτοπαραγωγών με μικρές εκμεταλλεύσεις εξαφανίζονται για να κάνουν χώρο για τα εργοστάσια μαζικής παραγωγής των διαφόρων πολυεθνικών που αποκτούν έλεγχο πάνω στη διατροφική αλυσίδα όλης της ανθρωπότητας, οι πόλεις επεκτείνονται σε βάρος των παρθένων εκτάσεων, εκατομμύρια άνθρωποι που ζουν σε παραγκουπόλεις στις παρυφές των νέων αστικών κέντρων και στα σύνορα με την άγρια φύση στρέφονται στο κυνήγι άγριων ζώων για να επιβιώσουν. Το ίδιο το κυνήγι άγριων ζώων έχει γίνει σχεδόν κανονικό επάγγελμα για τμήματα του πληθυσμού και έχει κανονικοποιηθεί ως δραστηριότητα από τις ανάγκες ενός εμπορίου άγριων ζώων που ανθίζει σε παγκόσμια κλίμακα. Αυτές οι αλληλοεξαρτώμενες εξελίξεις του σύγχρονου καπιταλισμού καταστρέφουν κάθε έλεγχο πάνω στους παθογόνους οργανισμούς, έλεγχο που ασκούσε η ίδια η ισορροπία των οικολογικών συστημάτων, ακριβώς γιατί καταστρέφουν αυτήν την ισορροπία.
Επομένως, η ίδια η πανδημία δεν είναι ένα τυχαίος εξωγενής παράγοντας που προκάλεσε αναταράξεις στην υγιή καπιταλιστική οικονομία. Είναι ένα στάδιο σήψης ενός βαθιά άρρωστου καπιταλισμού το οποίο θα επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό την ίδια την εξέλιξη του σαπίσματός του.
Μια σειρά αντιλήψεις που αναπτύσσονται στην κυρίαρχη ιδεολογία για τη σχέση της πανδημίας με τον καπιταλισμό, όπως ότι είναι άσχετα μεταξύ τους πράγματα, ότι μόλις περάσει η πανδημία θα επιστρέψουμε στην κανονικότητα, αλλά και οι θεωρίες συνωμοσιολογικού χαρακτήρα, ότι πρόκειται για απάτη, ότι μπορούμε να συνεχίζουμε να ζούμε όπως ζούσαμε, έχουν σε τελική ανάλυση σκοπό να αποκρύψουν το ουσιαστικό: τη σάπια και αποκρουστική εικόνα ενός καπιταλισμού που πεθαίνει.
Πανδημία: αντιμετώπιση
Πώς αντιμετώπισαν οι αστικές κυβερνήσεις την πανδημία, όταν έγινε εμφανές ότι έχει τραγικές συνέπειες στη ζωή των πολιτών και επηρέαζε πλέον και την οικονομική δραστηριότητα;
Πρώτα, θα πρέπει να τεθούν κάποια κριτήρια για το πώς θα έπρεπε να αντιμετωπιστεί η υγειονομική κρίση ακόμα και από ένα σάπιο σύστημα, όπως αυτό του καπιταλισμού, στην περίπτωση που στοιχειωδώς ενδιαφερόταν για τη ζωή και την υγεία των πολιτών του. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είχε προτείνει από την αρχή της εμφάνισης της επιδημίας κάποια βασικά μέτρα που έχουν αποδειχτεί αποτελεσματικά για τον περιορισμό της μετάδοσης της ιού και της προφύλαξης του γενικού πληθυσμού: [1]
- Την κινητοποίηση του πληθυσμού και των τομέων της κοινωνίας για την πρόληψη νέων περιπτώσεων μόλυνσης μέσω των κατάλληλων για την περίπτωση μέτρων ατομικής υγιεινής (πλύσιμο χεριών, μάσκες, φυσική απόσταση).
- Τον έλεγχο των περιπτώσεων μόλυνσης για τον περιορισμό της περαιτέρω μετάδοσης μέσω διαγνωστικών ελέγχων (τεστ), απομόνωσης των περιπτώσεων μόλυνσης και παροχής της κατάλληλης φροντίδας, ιχνηλάτησης των επαφών τους.
- Περιορισμό της μετάδοσης στην κοινότητα με μέτρα πρόληψης και ελέγχου που περιλαμβάνουν περιορισμούς στις μετακινήσεις.
- Μείωση της θνησιμότητας με παροχή κλινικής φροντίδας, εξασφάλιση της συνέχειας των ουσιωδών υπηρεσιών κοινωνικών υπηρεσιών και υπηρεσιών υγείας, και προστασίας των εργαζομένων στην πρώτη γραμμή της μάχης και των ευαίσθητων πληθυσμών.
- Ανάπτυξη ασφαλών και αποτελεσματικών εμβολίων και θεραπευτικών φαρμάκων.
- Διεθνής συνεργασία στην ανταλλαγή πληροφοριών, έρευνας, διατήρησης της αλυσίδας εφοδιασμού με ουσιώδη αγαθά για την αντιμετώπιση της πανδημίας.
Κανένα από αυτά τα μέτρα δεν απαιτεί καθαυτό την κατάργηση του καπιταλισμού. Ιδιαίτερα, για τις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, η εφαρμογή αυτών των μέτρων θα έπρεπε να είναι εύκολη. Δυστυχώς, όμως, στον καπιταλισμό ούτε τα αυτονόητα δεν μπορούν να εφαρμοστούν γιατί συγκρούονται με τη βασική λογική του καπιταλισμού: το κυνήγι του κέρδους.
Όλες οι κυβερνήσεις, ιδιαίτερα των πιο ισχυρών χωρών, δεν έκαναν σχεδόν τίποτα για να προλάβουν την επέκταση της μετάδοσης της νόσου. Οι ΗΠΑ και η Βρετανία πρωτοστάτησαν στην υποβάθμιση του κινδύνου. Ο Τραμπ ενδιαφερόταν πιο πολύ να καταγραφεί η ασθένεια ως «Κινεζική ασθένεια» ή «Ασθένεια της Ουχάν» παρά για να συντονιστούν οι προσπάθειες των κρατών για το σταμάτημα της μετάδοσης. Ενδιαφερόταν, επίσης, όπως και άλλες ηγέτες καπιταλιστικών κρατών, να μην «χαλάσει» η πανδημία την κούρσα του χρηματιστηρίου και τα κέρδη των μεγάλων μονοπωλίων, πάνω στα οποία ο Τραμπ στήριζε την προεκλογική του εκστρατεία. Δεν θεωρούσε την ασθένεια πιο σημαντική από ό,τι το κοινό κρυολόγημα και έφτασε να προτείνει ως φάρμακο τη .. χλωρίνη. Στη Βρετανία, η κυρίαρχη αντίληψη ήταν να αφήσουν τον ιό να δράσει ανενόχλητα ώστε να αποκτηθεί η ανοσία της αγέλης. Η Ιταλία ήταν η πρώτη χώρα από το γκρουπ των G7 (των πιο ισχυρών καπιταλιστικών χωρών) που πλήρωσε πολύ ακριβά αυτήν τη «χαλαρή» στάση, όταν αποδεκατίστηκε μαζικά μια ολόκληρη επαρχία της Λομβαρδίας και ιδιαίτερα η πόλη του Μπέργκαμο, μια πόλη που φημιζόταν για το υψηλό βιοτικό επίπεδο και τα τελευταίας τεχνολογίας νοσοκομεία. Η αιτία για την υποβάθμιση του κινδύνου που αντιπροσώπευε η εξάπλωση της ασθένειας ήταν απλή: μέτρα περιορισμού της ασθένειας θα εμπόδιζαν τη λειτουργία της «ελεύθερης αγοράς», αυτής της θεάς του καπιταλισμού, και θα επέφεραν «πραγματική και μη αναγκαία οικονομική ζημιά».[2] Η προστασία της κερδοφορίας του κεφαλαίου ήταν και παραμένει η πρώτη προτεραιότητα όλων των αστικών κυβερνήσεων.
Μ’ αυτήν τη λογική πάρθηκαν όποια μέτρα πάρθηκαν. Πρακτικά με εξαίρεση ελάχιστες χώρες (η Κίνα, η Ν. Κορέα, η Ν. Ζηλανδία και η Αυστραλία από τις πιο αναπτυγμένες), οι περισσότερες αντέδρασαν σπασμωδικά και μόνο όταν η κατακραυγή από την εγκληματική τους αμέλεια έγινε έντονη αναγκάζονταν να πάρουν μέτρα. Εκτός από τα μέτρα περιορισμού που πήραν κάποιες από αυτές, στην ουσία η βασική τους τακτική ήταν να διασώσουν το μεγάλο κεφάλαιο που κινδύνευε από τη διακοπή της παραγωγής. Οι γνωστές «νεοφιλελεύθερες» ιδέες για τη μη παρέμβαση του κράτους στην οικονομία πήγαν περίπατο μπροστά στην ανάγκη σωτηρίας των κερδών του κεφαλαίου. Σύμφωνα με το ΔΝΤ μέχρι το τέλος του 2020 τα μέτρα κρατικής υποστήριξης της οικονομίας έφτασαν σχεδόν τα 14 τρισ. δολ.: 7,8 τρισ. δολ σε δαπάνες ή σε μη είσπραξη εσόδων, και 6 τρισ. δολ. σε εγγυήσεις, δάνεια και αγορές χρεογράφων. Το αποτέλεσμα φυσικά είναι η διεύρυνση του δημόσιου χρέους και των ελλειμμάτων, τα οποία θα κληθούν να πληρώσουν με μέτρα λιτότητας οι εργατικές τάξεις, το 2021 και 2022, όπως προβλέπει (και προτρέπει) το ΔΝΤ. Μόλις, πριν λίγα χρόνια, στη διάρκεια της κρίσης του 2009, οι ίδιες κυβερνήσεις επέβαλλαν σκληρή λιτότητα για να μη «ξεφύγουν» τα δημοσιονομικά μεγέθη. Τώρα, όμως οι εκπρόσωποι των καπιταλιστών αντιλαμβάνονται ότι χωρίς τη στήριξη του κράτους υπάρχει ο κίνδυνος βαθειάς ύφεσης.
Εκτός από την ενίσχυση του κεφαλαίου, οι αστικές κυβερνήσεις απέτυχαν σε κάθε άλλο τομέα. Αποδυνάμωσαν οι ίδιες τη δυνατότητα να πείσουν τους πολίτες τους για τη σοβαρότητα της ασθένειας. Δεν πήραν κανένα ουσιαστικό μέτρο να προστατέψουν τη βασική λειτουργία της κοινωνίας, την εργασία και την παραγωγή, προστατεύοντας τους εργαζόμενους στους χώρους εργασίας. Τα εξαιρετικά ιδιωτικά νοσοκομεία τους είχαν φτιαχτεί για να περιθάλπουν του πλούσιους, όχι να αντιμετωπίζουν κινδύνους για τη δημόσια υγεία, με αποτέλεσμα να μην προσφέρουν τίποτα στη μάχη εναντίον του ιού. Το δημόσιο σύστημα υγείας είχε αφεθεί να καταρρεύσει τα προηγούμενα χρόνια γιατί αποτελούσε κόστος για την κερδοφορία του κεφαλαίου. Ολόκληρα τμήματα του πληθυσμού δεν είχαν ούτε πριν την πανδημία πρόσβαση στο σύστημα υγείας. Τα αστικά κράτη απέτυχαν ακόμα και στο πιο στοιχειώδες, να προστατέψουν ευάλωτες ομάδες, όπως τους ηλικιωμένους στα γηροκομεία, οι οποίοι αποδεκατίστηκαν μαζικά. Αντί για συνεργασία, τα αστικά κράτη επιδόθηκαν στο να αρπάζουν τις υγειονομικές προμήθειες το ένα από το άλλο ή να απαγορεύουν την εξαγωγή τους σε χώρες που τις είχαν ανάγκη. Τα δημόσια συστήματα υγείας αντί να ενισχυθούν σε μόνιμη βάση αφέθηκαν να τα βγάλουν πέρα με ό,τι υπήρχε. Εκατοντάδες υγειονομικοί σ’ όλο τον αναπτυγμένο κόσμο πλήρωσαν με τη ζωή τους τις εγκληματικές ενέργειες των κυβερνήσεων τους (641 νεκροί υγειονομικοί μόνο στις ΗΠΑ ώς τον Σεπτέμβριο του 2020).[3]
Εν ολίγοις: Οι καπιταλιστές και οι κυβερνήσεις τους αρνούνται να κατανοήσουν τη βασική αλήθεια που γνωρίζει όλη η εργατική τάξη: ο βασικός παράγοντας της παραγωγής και η μοναδική δύναμη που παράγει κέρδη είναι η ζωντανή εργασία. Αντί να προστατέψουν λοιπόν τη ζωντανή εργασία και την εργατική τάξη, η προσπάθεια των κυβερνήσεων να διασώσουν το μεγάλο κεφάλαιο, οδήγησε τελικά σε μεγαλύτερες απώλειες και στα κέρδη και πολύ περισσότερο στις ζωές. Αυτό το αποτέλεσμα, δεν είναι συνέπεια τις ανικανότητας των αστών ηγετών αλλά της ίδιας της λογικής της καπιταλιστικής κοινωνίας.
Πανδημία: συνέπειες
Η ασθένεια COVID-19 εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλον τον πλανήτη λόγω της παγκοσμιοποιημένης φύσης του καπιταλισμού και οι συνέπειες του ήταν τραγικότερες λόγω της ενδογενούς σαπίλας του.
Περίπου ένα χρόνο μετά τις πρώτες περιπτώσεις ασθενών από τον ιό SARS-CoV-19, ο πλανήτης μετρά κοντά στα εκατό εκατομμύρια περιπτώσεις ασθενών και περίπου δύο εκατομμύρια νεκρούς.
Ο ιός ταξίδεψε σ’ όλο τον πλανήτη καθώς οι κυβερνήσεις δεν έκαναν τίποτα για να περιορίσουν τη μεταφορά του ιού από χώρα σε χώρα για να μην περιοριστούν οι οικονομικές δραστηριότητες και η κερδοφορία των καπιταλιστών. Μόνο όταν η διασπορά του ιού άρχισε να θερίζει τις ζωές των πολιτών των καπιταλιστικών κρατών, οδηγώντας σε αναγκαστική αναστολή την οικονομική δραστηριότητα και την αποκάλυψη της σαθρότητας του δημόσιου συστήματος υγείας, οι αστικές κυβερνήσεις άρχισαν να παίρνουν μέτρα περιορισμού και ελέγχου των μετακινήσεων. Σε πολλές χώρες, ειδικότερα τις πιο ισχυρές καπιταλιστικές χώρες είτε υποβαθμίστηκε συνειδητά η σοβαρότητα του προβλήματος (ΗΠΑ), είτε επιλέχθηκε η λογική της φυσικής ανοσοποίησης του πληθυσμού (Ηνωμένο Βασίλειο). Το αποτέλεσμα ήταν η έκρηξη των περιπτώσεων μετάδοσης της ασθένειας και των θυμάτων.
Γιατί οι συνέπειες ήταν τόσο τραγικές; Διότι οι κυβερνήσεις δεν έκαναν τίποτα για να προλάβουν τις συνέπειες των επιδημιών. Παρά τις προειδοποιήσεις για την πιθανή έκρηξη παθογόνων ιώσεων εδώ και δεκαετίες, οι κυβερνήσεις και οι μεγάλες φαρμακευτικές είχαν περικόψει την έρευνα και την ανάπτυξη εμβολίων γιατί δεν ήταν κερδοφόρα. Όλα τα προηγούμενα χρόνια, διέλυσαν το δημόσιο σύστημα υγείας και παραγωγής φαρμάκων και υγειονομικού υλικού· ακολούθησαν πολιτική ιδιωτικοποιήσεων ή μεταφοράς της παραγωγής σε χώρες με μικρότερο κόστος. Οι ΗΠΑ, το ισχυρότερο κράτος του πλανήτη, βρέθηκε στην τραγική κατάσταση να πρέπει να εισάγει μάσκες και αναπνευστήρες από τον οικονομικό του ανταγωνιστή, την Κίνα. Τις δεκαετίες που προηγήθηκαν, σε όλες τις καπιταλιστικές χώρες εναλλασσόμενες αστικές κυβερνήσεις πρωτοστάτησαν στην προσπάθεια συμπίεσης του κόστους εργασίας, οδηγώντας μεγάλα στρώματα της εργατικής τάξης σε δουλειά με χαμηλά μεροκάματα, χωρίς ασφάλιση, χωρίς ιατρική-φαρμακευτική κάλυψη, χωρίς σταθερή και μόνιμη εργασία και χωρίς καμιά αποταμίευση για να στηριχθούν σε μια δυσκολία. Πρωτοστάτησαν στο ξεθεμελίωμα της δημόσιας κοινωνικής ασφάλισης, της δημόσιας υγείας, της δημόσιας παιδείας για να γίνει πιο κερδοφόρος και ανταγωνιστικός ο ιδιωτικός τομέας της οικονομίας. Όλα αυτά είχαν συνέπειες όταν η υγειονομική κρίση χτύπησε.
Το 2020 ήταν φρικτό για μεγάλα τμήματα της εργατικής τάξης και των εργαζόμενων μικροαστών, και στις αναπτυγμένες και στις υπανάπτυκτες χώρες. Εκατομμύρια έχασαν τις δουλειές τους, ή έπρεπε να δουλεύουν λιγότερες ώρες ή με χαμηλότερους μισθούς. Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (Δ.Ο.Ε., οργάνωση του ΟΗΕ και κατά βάση υποχείριο των καπιταλιστικών κρατών και των εργοδοτών) υπολογίζει ότι το 2020 χάθηκαν περίπου 8,8% του παγκόσμιου εργάσιμου χρόνου, σε σύγκριση με το τέταρτο τρίμηνο του 2019, που ισοδυναμεί με 255 εκ. θέσεις πλήρους απασχόλησης (σημειωτέον η Δ.Ο.Ε. υπολογίζει εργάσιμη εβδομάδα 48 ωρών). Η απώλεια εργάσιμων ωρών το 2020 είναι περίπου 4 φορές μεγαλύτερη από την απώλεια εργάσιμων ωρών κατά τη διάρκεια της κρίσης του 2009. Εκτός από τους εργαζόμενους που έχασαν τη δουλειά τους (περίπου 114 εκ. σε σχέση με όσους εργάζονταν το 2019), πολλοί επίσης είδαν τις ώρες εργασίας να μειώνονται. Το αποτέλεσμα της ανεργίας και της μειωμένης απασχόλησης είναι η μείωση του παγκόσμιου εισοδήματος από εργασία το 2020 κατά 8,3%, που ισοδυναμεί με 3,7 τρισ. δολ. Η Δ.Ο.Ε., προβάλλοντας στο μέλλον τις τάσεις για την κατάσταση της οικονομίας, προβλέπει συνέχιση της απώλειας εργάσιμων ωρών και το 2021 κατά περίπου 3% (σε σύγκριση με το τελευταίο τρίμηνο του 2019). Αυτό σημαίνει ότι το 2020 θα αφήσει τα σημάδια του στην κατάσταση της εργατικής τάξης και το 2021.[4]
Η ασθένεια Covid-19 αποδείχτηκε επίσης ότι δεν είναι ασθένεια «ίσων ευκαιριών» για όλες τις κοινωνικές τάξεις και στρώματα. Οι πλούσιοι μπορούσαν να οχυρωθούν στις επαύλεις τους· οι προλετάριοι, και μάλιστα αυτοί που εργάζονται με τις χειρότερες συνθήκες, δεν μπορούσαν παρά να πάνε στη δουλειά τους. Είναι γνωστό ότι και στην Ελλάδα, όπως και σε άλλες χώρες (π.χ., Ιταλία), πολλές επιχειρήσεις εξανάγκασαν τους εργαζόμενους να εργάζονται χωρίς μέτρα προστασίας, ακόμα και όταν είχαν συμπτώματα. Μεγάλες εταιρείες, όπως η Amazon, έκανα το ίδιο αποκρύπτοντας περιπτώσεις εργαζόμενων που ασθενούσαν και απειλώντας όσους διεκδικούσαν καλύτερες συνθήκες.
Τα δημοσιονομικά μέτρα που αναφέραμε παραπάνω είχαν ως συνέπεια οι πλούσιοι να γίνουν πλουσιότεροι και οι φτωχοί, φτωχότεροι. Αυτή η κατάσταση εκφράζεται με σαφή τρόπο στις ΗΠΑ. Την ίδια ώρα που εκατοντάδες επιχειρήσεις έχουν κλείσει μόνιμα, που εκατομμύρια Αμερικανών παραμένουν άνεργοι, και τριπλασιάστηκε ο αριθμός αυτός που κοιμούνται νηστικοί, τα πιο ακριβοπληρωμένα στελέχη των επιχειρήσεων βρέθηκαν να έχουν συσσωρεύσει περισσότερο πλούτο από πριν. Εκμεταλλεύτηκαν το γεγονός ότι η εργασία τους δεν απαιτεί τη φυσική τους παρουσία –πράγμα που δεν μπορούν να κάνουν οι προλετάριοι που κρατάν τις επιχειρήσεις σε λειτουργία με την άμεση φυσική τους παρουσία και σωματική τους εργασία– και συνέχιζαν να εργάζονται εισπράττοντας τους παχυλούς μισθούς τους. Καθώς δεν είχαν πού να τους ξοδέψουν, λόγω των περιορισμών, επένδυσαν μαζικά στο χρηματιστήριο, το οποίο, έχοντας την εγγύηση της Ομοσπονδιακής Τράπεζας να αγοράζει τα χρέη των επιχειρήσεων, εκτοξεύτηκε. Ταυτόχρονα, η πτώση των επιτοκίων σε μηδενικά επίπεδα τούς επιτρέπει να εξοφλούν πιο εύκολα τα δάνεια για τα δικά τους σπίτια ή να αγοράζουν και δεύτερα (ή τρίτα). Το 20% της κορυφής των εισοδηματιών κατέχει σχεδόν το σύνολο των μετοχών του ανήκουν σε νοικοκυριά. Αντίθετα, οι φτωχότεροι Αμερικανοί παραμένουν, ένα χρόνο μετά την έναρξη της κρίσης κατά 20% φτωχότεροι από ό,τι το Γενάρη του 2020. Στο τέλος του 2020, 30 εκ. ενήλικες ζουν σε νοικοκυριά όπου δεν υπάρχει αρκετό φαγητό, άνοδος 28% σε σχέση με πριν την πανδημία. Για τους κακοπληρωμένους μισθωτούς, η απασχόληση είναι 21% χαμηλότερη σε σχέση με τα προ-πανδημίας επίπεδα. Αντί να αποκτούν νέα σπίτια, το 1/3 από τα φτωχότερα νοικοκυριά αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της έξωσης ή της κατάσχεσης λόγω αδυναμίας πληρωμής του ενοικίου ή της δόσης του δανείου. Η βοήθεια που έδωσε η αμερικανική κυβέρνηση απλώς επιτρέπει σ’ αυτούς τους ανθρώπους να επιβιώσουν. Καθόλου περίεργο βέβαια που αυτά τα μέτρα δεν μπορούν να σώσουν την εργατική τάξη. Ο καπιταλισμός δεν είναι σχεδιασμένος για να έχει ένα τέτοιο σκοπό ως πρωταρχικό.
Ο μοναδικός λόγος που οι αστικές κυβερνήσεις μπαίνουν στον κόπο να πληρώνουν τους μισθούς των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα, και να πληρώνουν επιδόματα ανεργίας, είναι γιατί αντιλαμβάνονται, σε πολιτικό επίπεδο, πόσο επικίνδυνο θα ήταν για την αστική εξουσία να δημιουργείται βαθιά δυσαρέσκεια μέσα στην εργατική τάξη και συνθήκες όπου «της γης οι κολασμένοι» δεν θα έχουν να χάσουν τίποτα άλλο εκτός από τις αλυσίδες τους. Ταυτόχρονα, σε οικονομικό επίπεδο, αντιλαμβάνονται, με βάση την απολογητική του καπιταλισμού που ονομάζουν «οικονομική επιστήμη», ότι η ύπαρξη πολλών φτωχών ανθρώπων σημαίνει πτώση της κατανάλωσης, επομένως, πτώση της παραγωγής εμπορευμάτων και της συνεπαγόμενης παραγωγής υπεραξίας για τους καπιταλιστές. Αντί να βάλουν λοιπόν οι ίδιοι οι καπιταλιστές το χέρι στην τσέπη τους και να στηρίξουν τους εργαζόμενους τους, αυτούς δηλαδή που τους έκαναν πλούσιους με την εργασία τους, το κράτος, το δικό τους καπιταλιστικό κράτος, ξεχνώντας όλες τις προηγούμενες σαχλαμάρες περί μη παρέμβασης του κράτους στην οικονομία, αναλαμβάνει εκείνο να πληρώσει τους μισθούς των εργατών τους. Η παρέμβαση λοιπόν του κράτους, όταν κάτι προσφέρει στους εργαζόμενους, δεν γίνεται από «αγάπη» προς την εργατική τάξη ή επειδή το κράτος στέκεται πάνω από τις τάξεις, αλλά γιατί βοηθά την κερδοφορία των καπιταλιστών και αναβάλλει την εξέγερση της εργατικής τάξης εναντίον τους.[5]
Μια «παράπλευρη» απώλεια του τρόπου που οι αστικές κυβερνήσεις χειρίστηκαν την κρίση πρέπει να επισημανθεί: η πλήρης εξαχρείωση των υγειονομικών επιστημόνων/επιτροπών και η υποβάθμιση της επιστήμης σε θεραπαινίδα του κεφαλαίου και συνακόλουθη αύξηση του ανορθολογισμού και της συνομωσιολογίας. Οι διάφοροι «επιστημονικοί» σύμβουλοι στη Βρετανία, για παράδειγμα, μιλούσαν για την «ανοσία της αγέλης» επιδεικνύοντας ότι οι ίδιοι πάσχουν από ανοσία σε οποιαδήποτε επιστημονική και ηθική λογική, αλλά είναι εντελώς ευάλωτοι στην κρυφή και φανερή «γοητεία της μπουρζουαζίας». Στην Ελλάδα, είχαμε τη «χαρά» να δούμε τα παιδιά της ΔΑΠ-ΝΔΦΚ να το παίζουν δημόσιοι επιστήμονες: δεν αμφισβήτησαν ποτέ την πολιτική της κυβέρνησης, δεν απαίτησαν την αύξηση των δαπανών για τεστ, ιχνηλάτηση, απομόνωση και σωστή φροντίδα των κρουσμάτων, δεν ζήτησαν την ενίσχυση του δημόσιου συστήματος υγείας· από την άλλη, όμως, δεν είχαν κανένα πρόβλημα να λένε ότι οι μάσκες δεν είναι απαραίτητες τον Μάρτιο και ότι είναι υποχρεωτικές τον Νοέμβριο, ότι δεν έχουμε λεφτά για να αγοράσουμε νέα λεωφορεία, ή να πηγαίνουν να ψάλλουν στην εκκλησία ή και να κοινωνούν «γιατί αν πιστεύεις, δεν κολλάει». Σε όλες τις χώρες, εκείνο το τμήμα των επιστημόνων που αναδείχθηκε σε δημόσιες θέσεις απέδειξε ότι αυτό έγινε κατορθωτό όχι λόγω επιστημονικής κατάρτισης και ηθικού κύρους αλλά λόγω των διασυνδέσεων με την εξουσία και την θέλησή τους να την υπηρετήσουν.
Ο ιός (SARS-CoV-19) μπορεί να είναι δημιούργημα της φύσης (και της καπιταλιστικής ασυδοσίας), οι συνέπειες της ασθένειας (Covid-19) που προκαλεί όμως είναι αποτέλεσμα της κοινωνικής οργάνωσης. Το γεγονός ότι στην Ελλάδα οι πιο πολλοί ασθενείς πέθαναν εκτός ΜΕΘ, και κάποιοι ακριβώς επειδή δεν είχαν πρόσβαση σ’ αυτές, είναι το εγκληματικό αποτέλεσμα της διαδικασίας ενίσχυσης του μεγάλου κεφαλαίου σε βάρος της εργασίας τα προηγούμενα χρόνια. Δεν μας εκδικείται λοιπόν η φύση, ούτε ο θεός. Μας εκδικείται η αδυναμία μας να ανατρέψουμε τον καπιταλισμό.
Αυτή η κατάσταση θέτει και το άμεσο καθήκον των κομμουνιστών όπου και αν βρίσκονται, σε όποια οργάνωση ή ανένταχτοι: το άμεσο καθήκον δεν είναι απλά η διαρκής ζύμωση και προβολή της ανωτερότητας του σοσιαλισμού. Είναι η οργάνωση της πάλης της εργατικής τάξης στη βάση των προβλημάτων της ενάντια στον καπιταλισμό, και των δυνάμεών τους σε προγραμματική βάση με την πολιτική του ενιαίου μετώπου, στην κατεύθυνση της επαναστατικής ανατροπής της αστικής εξουσίας και της κυβέρνησής της και η εγκαθίδρυση της εργατικής εξουσίας, της δικτατορίας του προλεταριάτου, που αποτελεί την μοναδική πόρτα για την είσοδο στο σοσιαλισμό-κομμουνισμό.
{Ένα σχόλιο για πρόσφατες εξελίξεις (18.10.2021): καθημερινά πεθαίνουν 30-40 άτομα από κορωνοϊό. Αυτό συμβαίνει σε όλη τη διάρκεια του Σεπτεμβρίου και του Οκτωβρίου του 2021 (ο μέσος ημερήσιος αριθμός νεκρών είναι πάνω από τριάντα τις τελευταίες επτά εβδομάδες). Όμως, κανένας δεν δείχνει να ενοχλείται από το γεγονός. Τόσοι νεκροί πιθανότητα θα προκαλούσαν ένα γενικό lockdown σε προηγούμενη περίοδο ή σε άλλο κράτος. Φαίνεται, όμως, ότι, από τη μια, οι ανάγκες της οικονομίας βαραίνουν περισσότερο από τις ζωές των ανθρώπων, και από την άλλη, η κανιβαλιστική αντίληψη ότι αυτοί που πεθαίνουν είναι κυρίως οι μη εμβολιασμένοι, έχει οδηγήσει στην υποβάθμιση του θέματος. Όμως, όλοι αυτοί οι νεκροί δεν είναι παρά δολοφονίες της κυβέρνησης, όπως ήταν και οι προηγούμενοι. Είναι αποτέλεσμα του γεγονότος ότι η κυβέρνηση εγκαταλείπει τους πολίτες, και κυρίως τους πιο φτωχούς και αδύναμους, στην τύχη τους, δεν παίρνει κανένα ουσιαστικό μέτρο για να σταματήσει τη διάδοση του ιού. Ο μόνος λόγος που αριθμός των νεκρών δεν έχει εκτοξευτεί, όπως είχε γίνει πέρυσι τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο, είναι ότι ένα ποσοστό του πληθυσμού (κοντά στο 60%) είναι πλήρως εμβολιασμένο και ένα άλλο έχει ήδη νοσήσει. Αυτά τα στοιχεία είναι αρκετά για να πείσουν τον κάθε εργάτη και κάθε εργάτρια αυτής της χώρας ότι αυτή η κυβέρνηση είναι επικίνδυνη και πρέπει να εκδιωχθεί. Προς αυτήν την κατεύθυνση πρέπει να στραφούν οι προσπάθειες της εργατικής τάξης και των οργανώσεων της.}
-------------
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Η αρχική στρατηγική για την προετοιμασία και αντιμετώπιση της πανδημίας εκδόθηκε από τον Π.Ο.Υ. στις 4 Φεβρουαρίου 2020 με το έγγραφο «Strategic preparedness and response plan». Ο Π.Ο.Υ. επικαιροποίησε τη στρατηγική για την αντιμετώπιση της πανδημίας στις 14 Απριλίου 2020 με το έγγραφο «Covid-19 Strategy Update».
[2] Από την ομιλία του πρωθυπουργού της Βρετανίας, Μπορίς Τζόνσον (3 Φεβ. 2020), βλ. The Spectator: Boris Johnson: Britain must become the Superman of global free trade.
[3] Βλ. την αναφορά του Αμερικανικού Κέντρου για τον έλεγχο και την πρόληψη ασθενειών: CDC: «Update: Characteristics of Health Care Personnel with COVID-19 — United States, February 12–July 16, 2020», 25.09.2020.
[4] Βλ. ILO Monitor: COVID-19 and the world of work. 7th edition.
[5] Βλ. άρθρο στο Bloomberg: «The Rich Are Minting Money in the Pandemic Like Never Before» (17.1.2021).