Η Νίκη της Επανάστασης σε μια χώρα και η Παγκόσμια Ολοκλήρωση της
Δημοσιεύτηκε στις Σάββατο, 09 Φεβρουαρίου 2008 20:56 | 
| 
|
του Κώστα Μπατίκα
Είναι δυνατή η νίκη της προλεταριακής επανάστασης σέ μια μόνη χώρα;
Είναι δυνατή η νίκη του ολοκληρωμένου σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα;
Τα ερωτήματα αυτά και οι απαντήσεις που δόθηκαν αποτέλεσαν ένα από τα κεντρικά ζητήματα του κομουνιστικοί) κινήματος. Μετά το θάνατο του Λένιν φούντωσε η συζήτηση γύρω από αυτά τα ζητήματα και συνεχίστηκε με αμείωτη ένταση επί 7 ολόκληρες δεκαετίες. Με τη νίκη της Οκτωβριανής επανάστασης του 1917 και την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου στη Ρωσία δόθηκε ιστορικά και στην πράξη θετική απάντηση στην ως τότε θεωρητική υπόθεση για τη δυνατότητα νίκης της προλεταριακής επανάστασης σε μια χώροι με τη στενή έννοια, με την έννοια της εγκαθίδρυσης της εργατικής εξουσίας. Η θεωρητική αυτή υπόθεση ήταν κοινός τόπος για το Λένιν και τους μπολσεβίκους αλλά και τον Τρότσκι, και η δυνατότητα να νικήσει η επανάσταση σε μια χώρα με τη στενή της έννοια (δηλ. να καταλυθεί η αστική εξουσία και να εγκαθιδρυθεί η εργατική ) είχε διατυπωθεί πριν από το 1917 από το Λένιν και άλλους επαναστάτες της εποχής. Οι μπολσεβίκοι, μαζί και ο Στάλιν, θεωρώντας δυνατή την εγκαθίδρυση της εργατικής εξουσίας σε μια χώρα και συμβάλοντας στη μετατροπή της δυνατότητας σε πραγματικότητα με τη νίκη του Οχτώβρη, δεν πίστευαν καθόλου ότι η ολοκληρωτική νίκη της επανάστασης με την ευρεία της έννοια, με την έννοια της κατάκτησης της αταξικής και ακρατικής κοινωνίας, της σοσιαλιστικής - κομμουνιστικής κοινωνίας, είναι δυνατή στα πλαίσια μιάς χώρας ή μιάς κάποιας ομάδας χωρών. Αντίθετα πίστευαν και το διακήρυταν ότι αυτή η νίκη μπρεί να είναι μόνο παγκόσμια. Αυτά μέχρι το 1924.
Από τότε που ο Στάλιν, το 1925, διατύπωσε για πρώτη φορά το συμπέρασμα του ότι είναι δυνατή «η πλήρης νίκη του σοσιαλισμού» στη Σοβιετική Ένωση, δηλαδή σε μια μόνη χώρα, τα πράγματα άλλαξαν. Σιγά - σιγά επικράτησε η αντίληψη , ότι αυτό, (η κατάκτηση της ολοκληρωμένης σοσιαλιστικής κοινωνίας σε μια μόνη χώρα), είναι γνήσιος λενινι-σμός, και όσοι το αμφισβητούσαν ξέπεσαν στο σοσιαλδημοκρατισμό, πέρασαν στο στρατόπεδο του μικροαστικού σοσιαλισμού. Από τότε μάλιστα, που το 1935, διακηρύχτηκε πανηγυρικά ότι στη Σοβιετική Ένωση νίκησε ο σοσιαλισμός, καμιά πλέον αμφισβήτηση της ορθότητας αυτού του συμπεράσματος του Στάλιν δεν ήταν πλέον νοητή σταν πλαίσια του κομμουνιστικού κινήματος.
Από τότε και μέχρι την τελική κα-τάρευση της Σοβιετικής Ένωσης και την παράδοση της ξανά στο δόκανο του καπιταλισμού, οι θέσεις αυτές του Στάλιν γνώρισαν μια μαζική αναπαραγωγή. Επί 7 και πάνω δεκαετίες οι κομμουνιστές διδάσκονταν ότι ο σοσιαλισός μπορεί να νικήσει σε μια χώρα, και ότι αυτό αποτελεί γνήσιο λενινισμό, καθώς, όπως έγραφαν τα εγχειρίδια, ο Αένιν πρωτοδια-τύπωσε και απόδειξε τη δυνατότητα αυτή, τροποποιώντας τη σχετική θέση του Μαρξ και του Ένγκελς «για την ταυτόχρονη νίκη του σοσιαλισμού στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες». Βέβαια, έλεγαν και έγραψαν με πολύ σοβαρότητα και σοφία, η θέση αυτή του Ένγκελς και του Μαρξ ήταν σωστή για την εποχή τους, πάλιωσε όμως στην εποχή του ιμπεριαλισμού και αντικαταστάθηκε από το Λένιν, που και σ' αυτό το σημείο ανέπτυξε δημιουργικά τον μαρξισμό.
Οι παραπάνω θέσεις υπάρχουν στον ένα ή τον άλλο βαθμό σε όλα τα εγχειρίδια και σε όλα τα βιβλία που αναφέρονται στο θέμα, σε όλες τις επίσημες εκδόσεις του κομμουνιστικού κινήματος.
Επιλέγουμε δυο αποσπάσματα από κείμενα του πιό αρμόδιου ιδεολογικού ιδρύματος, του Ινστιτούτου μαρξισμού - λενινισμού της Κ Ε του ΚΚΣΕ.
Στον πρόλογο λοιπόν, αυτού του ινστιτούτου στον τέταρτο τόμο των Απάντων του Μαρξ - Ένγκελς, όπου συμπεριλαμβάνεται το έργο του Ένγκελς «Αρχές του Κομμουνισμού», στο οποίο διατυπώνεται η σχετική θέση, διαβάζουμε:
«Στις "Αρχές του Κομμουνισμού" υπάρχει η γνωστή διατύπωση του Ένγκελς για το αδύνατο της νίκης του σοσιαλισμού σε μια ξεχωριστή χώρα. Αυτή η θέση, που ήταν σωστή για την προ μονοπωλιακή εποχή του καπιταλισμού, πάλιωσε στην εποχή του μονοπωλιακού καπιταλισμού, όπου η δράση του νόμου της ανισόμετρης, ορμητικής οικονομικής και πολιτικής ανάπτυξης των καπι-σταλιστικών χωρών καθορίζει και την ωρίμανση της προλεταριακής επανάστασης σε διαφορετικές χρονικές περιόδους στις διάφορες χιόρες. Η παλιωμένη στις νέες ιστορικές συνθήκες φόρμουλα του Ένγκελς αντικαταστάθηκε από τη νέα θέση του Β.Ι. Λένιν για τη δυνατότητα νίκης του σοσιαλισμού αρχικά σε μερικές
χώρες ή και σε μιά ξεχωριστή χώρα, και το αδύνατο να νικήσει ο σοσιαλισμός ταυτόχρονα σε όλες ή στις περισσότερες χώρες».1
Σε μια παραπομπή που βάζει το ι-στιτούτο στο σημείο του κειμένου του Ένγκελς, όπου γίνεται λόγος για την «ταυτόχρονη νίκη» αναφέρεται:
«Το συμπέρασμα ότι η προλεταριακή επανάσταση είναι δυνατή μόνο ταυτόχρονα στις πιό αναπτυγμένες χώρες και ότι, ως εκ τούτου, είναι αδύνατο να πραγματοποιηθεί νικηφόρα σε μια ξεχωριστή χώρα...ήταν σωστό για την εποχή του προμο-νοπωλιακού καπιταλισμού.
Στις νέες ιστορικές συνθήκες, ο Β. I. Αένιν ξεκινώντας από το νόμο της ανισόμετρης οικονομικής και πολιτικής ανάπτυξης του καπιταλισμού στην εποχή του ιμπεριαλισμού, που ανακάλυψε ο ίδιος, κατέληξε στο νέο συμπέρασμα, ότι η νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης είναι αρχικά δυνατή σε μερικές χώρες ή ακόμα και σε μια χώρα, και υπογραμμίζει μ' αυτό, το αδύνατο της ταυτόχρονης νίκης της επανάστασης σε όλες ή στις περισσότερες χώρες. Αυτό το νέο συμπέρασμα διατυπώθηκε από τον Β.Ι. Λένιν για πρώτη φορά στο άρθρο του "Για τις Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης"».2
Ώστε λοιπόν, ο Αένιν τροποποίη-σε τη θέση του Μαρξ και του Ένγκελς, απόδειξε όχι μόνο τη νίκη της σοσιαλιστκής επανάστασης με τη στενή έννοια (εγκαθίδρυση της εργα-
τικής εξουσίας), αλλά και τη δυνατότητα νίκης της με την πλατιά έννοια, με την έννοια της κατάκτησης της σοσιαλιστικής κοινωνίας, (δηλαδή της αταξικής και ακρατικής κοινωνίας) αρχικά σε μερικές ή και σε μια μόνη χώρα!
Έτσι έγραφαν και έλεγαν! Όποιος αμφισβητούσε τα γραφόμενα και τα λεγόμενα τους ήταν αντικομματι-κός, αντιλενινιστής, ήταν τροτσκιστής καθώς κατά την άποψη τους, η βασική διαφορά ανάμεσα στο λενινισμό και τον τροτσκισμό ήταν ακριβώς αυτή, ότι δηλ. ο μεν λενινισμός θεωρεί τη νίκη του ολοκληρωμένου σοσιαλισμού δυνατή στα πλαίσια μιάς ξεχωριστής χώρας ενώ ο τρο-τσκισμός το αρνείται και δεν πιστεύει καν στη δυνατότητα νίκης της επανάστασης σε μια μόνη χώρα.
Πόση αλήθεια ή μάλλον πόση α-ναλήθεια κρύβεται σε αυτούς ή σε παραπλήσιους ισχυρισμούς θα προσπαθήσουμε να δείξουμε παρακάτω. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι πολλοί αποδίδουν στο Λένιν την πατρότητα της θεωρίας για την νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης σε μια χώρα, με την ένοια της κατάκτησης της σοσιαλιστικής - κομμουνιστικής κοινωνίας στα στενά εθνικά πλαίσια, και τον μετατρέπουν έτσι σε έναν οπαδό και ενσαρκωτή του «εθνικού κομμουνισμού», διαστρεβλώνοντας κατάπτυστα το μεγάλο διεθνιστή - επαναστάτη.
Αλλοι, πάλι, ενώ όχι μόνο παρα-δέχονται, αλλά και πολλές φορές υπερτονίζουν ότι η θεωρία της «νίκης του σοσιαλισού σε μιά μόνη χώρα» είναι του Στάλιν, είναι «σταλινική», συχνά, κλείνοντας πονηρά το μάτι, σιγοντάρουν την άποψη ότι και ο Λένιν «δεν είναι αμέτοχος και ανεύθυνος» γιαυτή την παράλογη θεωρία.
Πρέπει ακόμα να πούμε, ότι μετά την τελική κατάρευση της Σοβιετικής Ένωσης και την ήττα της πρώτης προσπάθειας οικοδόμησης του σοσιαλισμού, επανήλθαν στο προσκήνιο τα ίδια ερωτήματα και η συζήτηση αρχίζει ξανά από την αρχή.
Στην εποχή των ολοκληρώσεων και της «παγκοσμιοποίησης» το ερώτημα αν είναι δυνατή η νίκη της επανάστασης σε μια χώρα ξαναμπαίνει στην ημερήσια διάταξη. Και δεν είναι μόνο εκείνοι που αναζητούν απάντηση στο ερώτημα εκφράζοντας μια αυθόρμητη επαναστατική ανησυχία. Είναι και οι άλλοι, που ενώ υποτάσσονται πλήρως στο «δικό» τους καπιταλισμό και συμπλέουν με τα κελεύσματα της ιμπεριαλιστικής τάξης πραγμάτων . «ανησυχούν» για τις τύχες του σοσιαλισμού, και αναρωτιούνται μήπως πρέπει να επιστρέψουμε στις θέσεις του Μαρξ και του Ένγκελς για την ταυτόχρονη νίκη της επανάστασης στον κόσμο; Οι π ιό θαρετοί από αυτούς, οι πιό συνεπείς θιασώτες της ταξικής συνεργασίας έχουν δόσει ήδη την απάντηση τους: Ο σοσιαλισμός (ποιος σο-
σιαλισμός;) είναι δυνατός μόνο μέσω της Ευρωπαϊκής Ένωσης!
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά, για να δούμε, τι πραγματικά είπε ο Ένγκελς το 1847, τι έλεγαν σχετικά σε όλη τους τη ζωή οι ιδρυτές του επιστημονικού σοσιαλισμού, και σε τι και κατά πόσο διαφοροποιήθηκε ο Λένιν. Για να δούμε στη συνέχεια πώς τοποθετήθηκε ο Στάλιν, ποιες ακριβώς ήταν οι διαφορές του τροτοκισμού και του λενι-νισμού στο σχετικό ζήτημα, και πως μπαίνουν τα ζητήματα της επανάστασης και του σοσιαλισμού στις σημερινές συνθήκες.
Από τότε που ο Στάλιν, το 1925, διατύπωσε για πρώτη φορά το συμπέρασμα του ότι είναι δυνατή «η πλήρης νίκη του σοσιαλισμού» στη Σοβιετική Ένωση, δηλαδή σε μια μόνη χώρα, τα πράγματα άλλαξαν. Σιγά - σιγά επικράτησε η αντίληψη , ότι αυτό, (η κατάκτηση της ολοκληρωμένης σοσιαλιστικής κοινωνίας σε μια μόνη χώρα), είναι γνήσιος λενινι-σμός, και όσοι το αμφισβητούσαν ξέπεσαν στο σοσιαλδημοκρατισμό, πέρασαν στο στρατόπεδο του μικροαστικού σοσιαλισμού. Από τότε μάλιστα, που το 1935, διακηρύχτηκε πανηγυρικά ότι στη Σοβιετική Ένωση νίκησε ο σοσιαλισμός, καμιά πλέον αμφισβήτηση της ορθότητας αυτού του συμπεράσματος του Στάλιν δεν ήταν πλέον νοητή σταν πλαίσια του κομμουνιστικού κινήματος.
Από τότε και μέχρι την τελική κα-τάρευση της Σοβιετικής Ένωσης και την παράδοση της ξανά στο δόκανο του καπιταλισμού, οι θέσεις αυτές του Στάλιν γνώρισαν μια μαζική αναπαραγωγή. Επί 7 και πάνω δεκαετίες οι κομμουνιστές διδάσκονταν ότι ο σοσιαλισός μπορεί να νικήσει σε μια χώρα, και ότι αυτό αποτελεί γνήσιο λενινισμό, καθώς, όπως έγραφαν τα εγχειρίδια, ο Αένιν πρωτοδια-τύπωσε και απόδειξε τη δυνατότητα αυτή, τροποποιώντας τη σχετική θέση του Μαρξ και του Ένγκελς «για την ταυτόχρονη νίκη του σοσιαλισμού στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες». Βέβαια, έλεγαν και έγραψαν με πολύ σοβαρότητα και σοφία, η θέση αυτή του Ένγκελς και του Μαρξ ήταν σωστή για την εποχή τους, πάλιωσε όμως στην εποχή του ιμπεριαλισμού και αντικαταστάθηκε από το Λένιν, που και σ' αυτό το σημείο ανέπτυξε δημιουργικά τον μαρξισμό.
Οι παραπάνω θέσεις υπάρχουν στον ένα ή τον άλλο βαθμό σε όλα τα εγχειρίδια και σε όλα τα βιβλία που αναφέρονται στο θέμα, σε όλες τις επίσημες εκδόσεις του κομμουνιστικού κινήματος.
Επιλέγουμε δυο αποσπάσματα από κείμενα του πιό αρμόδιου ιδεολογικού ιδρύματος, του Ινστιτούτου μαρξισμού - λενινισμού της Κ Ε του ΚΚΣΕ.
Στον πρόλογο λοιπόν, αυτού του ινστιτούτου στον τέταρτο τόμο των Απάντων του Μαρξ - Ένγκελς, όπου συμπεριλαμβάνεται το έργο του Ένγκελς «Αρχές του Κομμουνισμού», στο οποίο διατυπώνεται η σχετική θέση, διαβάζουμε:
«Στις "Αρχές του Κομμουνισμού" υπάρχει η γνωστή διατύπωση του Ένγκελς για το αδύνατο της νίκης του σοσιαλισμού σε μια ξεχωριστή χώρα. Αυτή η θέση, που ήταν σωστή για την προ μονοπωλιακή εποχή του καπιταλισμού, πάλιωσε στην εποχή του μονοπωλιακού καπιταλισμού, όπου η δράση του νόμου της ανισόμετρης, ορμητικής οικονομικής και πολιτικής ανάπτυξης των καπι-σταλιστικών χωρών καθορίζει και την ωρίμανση της προλεταριακής επανάστασης σε διαφορετικές χρονικές περιόδους στις διάφορες χιόρες. Η παλιωμένη στις νέες ιστορικές συνθήκες φόρμουλα του Ένγκελς αντικαταστάθηκε από τη νέα θέση του Β.Ι. Λένιν για τη δυνατότητα νίκης του σοσιαλισμού αρχικά σε μερικές
χώρες ή και σε μιά ξεχωριστή χώρα, και το αδύνατο να νικήσει ο σοσιαλισμός ταυτόχρονα σε όλες ή στις περισσότερες χώρες».1
Σε μια παραπομπή που βάζει το ι-στιτούτο στο σημείο του κειμένου του Ένγκελς, όπου γίνεται λόγος για την «ταυτόχρονη νίκη» αναφέρεται:
«Το συμπέρασμα ότι η προλεταριακή επανάσταση είναι δυνατή μόνο ταυτόχρονα στις πιό αναπτυγμένες χώρες και ότι, ως εκ τούτου, είναι αδύνατο να πραγματοποιηθεί νικηφόρα σε μια ξεχωριστή χώρα...ήταν σωστό για την εποχή του προμο-νοπωλιακού καπιταλισμού.
Στις νέες ιστορικές συνθήκες, ο Β. I. Αένιν ξεκινώντας από το νόμο της ανισόμετρης οικονομικής και πολιτικής ανάπτυξης του καπιταλισμού στην εποχή του ιμπεριαλισμού, που ανακάλυψε ο ίδιος, κατέληξε στο νέο συμπέρασμα, ότι η νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης είναι αρχικά δυνατή σε μερικές χώρες ή ακόμα και σε μια χώρα, και υπογραμμίζει μ' αυτό, το αδύνατο της ταυτόχρονης νίκης της επανάστασης σε όλες ή στις περισσότερες χώρες. Αυτό το νέο συμπέρασμα διατυπώθηκε από τον Β.Ι. Λένιν για πρώτη φορά στο άρθρο του "Για τις Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης"».2
Ώστε λοιπόν, ο Αένιν τροποποίη-σε τη θέση του Μαρξ και του Ένγκελς, απόδειξε όχι μόνο τη νίκη της σοσιαλιστκής επανάστασης με τη στενή έννοια (εγκαθίδρυση της εργα-
τικής εξουσίας), αλλά και τη δυνατότητα νίκης της με την πλατιά έννοια, με την έννοια της κατάκτησης της σοσιαλιστικής κοινωνίας, (δηλαδή της αταξικής και ακρατικής κοινωνίας) αρχικά σε μερικές ή και σε μια μόνη χώρα!
Έτσι έγραφαν και έλεγαν! Όποιος αμφισβητούσε τα γραφόμενα και τα λεγόμενα τους ήταν αντικομματι-κός, αντιλενινιστής, ήταν τροτσκιστής καθώς κατά την άποψη τους, η βασική διαφορά ανάμεσα στο λενινισμό και τον τροτσκισμό ήταν ακριβώς αυτή, ότι δηλ. ο μεν λενινισμός θεωρεί τη νίκη του ολοκληρωμένου σοσιαλισμού δυνατή στα πλαίσια μιάς ξεχωριστής χώρας ενώ ο τρο-τσκισμός το αρνείται και δεν πιστεύει καν στη δυνατότητα νίκης της επανάστασης σε μια μόνη χώρα.
Πόση αλήθεια ή μάλλον πόση α-ναλήθεια κρύβεται σε αυτούς ή σε παραπλήσιους ισχυρισμούς θα προσπαθήσουμε να δείξουμε παρακάτω. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι πολλοί αποδίδουν στο Λένιν την πατρότητα της θεωρίας για την νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης σε μια χώρα, με την ένοια της κατάκτησης της σοσιαλιστικής - κομμουνιστικής κοινωνίας στα στενά εθνικά πλαίσια, και τον μετατρέπουν έτσι σε έναν οπαδό και ενσαρκωτή του «εθνικού κομμουνισμού», διαστρεβλώνοντας κατάπτυστα το μεγάλο διεθνιστή - επαναστάτη.
Αλλοι, πάλι, ενώ όχι μόνο παρα-δέχονται, αλλά και πολλές φορές υπερτονίζουν ότι η θεωρία της «νίκης του σοσιαλισού σε μιά μόνη χώρα» είναι του Στάλιν, είναι «σταλινική», συχνά, κλείνοντας πονηρά το μάτι, σιγοντάρουν την άποψη ότι και ο Λένιν «δεν είναι αμέτοχος και ανεύθυνος» γιαυτή την παράλογη θεωρία.
Πρέπει ακόμα να πούμε, ότι μετά την τελική κατάρευση της Σοβιετικής Ένωσης και την ήττα της πρώτης προσπάθειας οικοδόμησης του σοσιαλισμού, επανήλθαν στο προσκήνιο τα ίδια ερωτήματα και η συζήτηση αρχίζει ξανά από την αρχή.
Στην εποχή των ολοκληρώσεων και της «παγκοσμιοποίησης» το ερώτημα αν είναι δυνατή η νίκη της επανάστασης σε μια χώρα ξαναμπαίνει στην ημερήσια διάταξη. Και δεν είναι μόνο εκείνοι που αναζητούν απάντηση στο ερώτημα εκφράζοντας μια αυθόρμητη επαναστατική ανησυχία. Είναι και οι άλλοι, που ενώ υποτάσσονται πλήρως στο «δικό» τους καπιταλισμό και συμπλέουν με τα κελεύσματα της ιμπεριαλιστικής τάξης πραγμάτων . «ανησυχούν» για τις τύχες του σοσιαλισμού, και αναρωτιούνται μήπως πρέπει να επιστρέψουμε στις θέσεις του Μαρξ και του Ένγκελς για την ταυτόχρονη νίκη της επανάστασης στον κόσμο; Οι π ιό θαρετοί από αυτούς, οι πιό συνεπείς θιασώτες της ταξικής συνεργασίας έχουν δόσει ήδη την απάντηση τους: Ο σοσιαλισμός (ποιος σο-
σιαλισμός;) είναι δυνατός μόνο μέσω της Ευρωπαϊκής Ένωσης!
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά, για να δούμε, τι πραγματικά είπε ο Ένγκελς το 1847, τι έλεγαν σχετικά σε όλη τους τη ζωή οι ιδρυτές του επιστημονικού σοσιαλισμού, και σε τι και κατά πόσο διαφοροποιήθηκε ο Λένιν. Για να δούμε στη συνέχεια πώς τοποθετήθηκε ο Στάλιν, ποιες ακριβώς ήταν οι διαφορές του τροτοκισμού και του λενι-νισμού στο σχετικό ζήτημα, και πως μπαίνουν τα ζητήματα της επανάστασης και του σοσιαλισμού στις σημερινές συνθήκες.
Η τοποθέτηση του ζητήματος από τον Ένγκελς:
Η θέση του Ένγκελς διατυπώθηκε στα γραπτό του «Αρχές του κομμουνισμού», που γράφτηκε στα τέλη Οχτώβρη - αρχές Νοέμβρη 1847. Επρόκειτο για ένα σχέδιο προγράμματος ενόψει του συνεδρίου της Ένωσης των Κομμουνιστών που πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο το Λεκέμβρη της ίδιας χρονιάς με βασικό θέμα την εκπόνηση του προγρά-ματός της. Στην ομάδα της Ένωσης στο Παρίσι συζητήθηκε το σχέδιο της κεντρικής διοίκησης της Ένωσης, και ο Ένγκελς που ανήκε σ' αυτή την ομάδα άσκησε έντονη κριτική σ' αυτό, καθώς ήταν επηρεασμένο από τις ιδέες του ουτοπικού σοσιαλισμού. Η ομάδα του ανέθεσε να συγγράψει νέο σχέδιο. Αυτό το σχέδιο είναι οι «Αρχές του Κομμουνισμού». Είναι γραμμένο με τη μορφή ερωτοαπαντήσεων, με την μορφή της κατήχησης», όπως συνηθίζονταν τότε. Ο Ένγκελς σε ένα γράμμα του στο Μαρξ (23 - 24/11/1847), όπου τον ενημερώνει για το περιεχόμενο του σχεδίου του. του προτείνει να εγκαταλειφθεί η μορφή της κατήχησης και το πρόγραμμα να πάρει τη μορφή μανιφέστου, πράγμα που τελικά έγννε και αυτή ακριβώς τη μορφή πήρε το πρόγραμμα της Ένωσης των Κομμουνιστών, το γνωστό Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος.Από τα βασικότερα ζητήματα που απασχολούν τον Ένγκελς στο γραπτό ιον είναι η γέννηση του προλεταριάτου και οι σχέσεις του με την αοτική τάξη, η καταγωγή της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και η κοινωνική ανάγκη να καταργηθεί και να προχωρήσει η εργατική τάξη στην κοινωνική της απελευθέρωση. Είναι η κομμουνιστική επανάσταση, που αρχίζει με την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας από την εργατική τάξη, και μέσα από μια περίοδο επαναστατικών μετασχηματισμών προχωράει στην πλήρη εξάλειψη της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και όλων των μορφών σχέσεων της παλιάς κοινωνίας, για να φτάσει στην αταξική και ακρατι-κή κοινωνία.Ας δούμε μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα.
Ο Ένγκελς, μιλώντας για τις επιπτώσεις της βιοηχανικής επανάστασης διαπιστώνει, ότι αυτή δεν έφερε αλλαγές μόνο στις αναπτυγμένες χώρες, αλλά είχε τεράστιες επιπτώσεις σ' όλο τον κόσμο, μαζί και στις καθυστερημένες χώρες.
«.. .Φτάσαμε σε κείνο το σημείο όπου μια νέα μηχανή που εφευρέθηκε σήμερα στην Αγγλλία, να παίρνει μέσα σε ένα χρόνο το ψωμί από εκατομμύρια εργάτες της Κίνας. Με αυτόν τον τρόπο η μεγάλη βιομηχανία συνέδεσε μεταξύ τους όλους τους λαούς της γης, συνένωσε όλες τις μικρές τοπικές αγορές στην παγκόσμια αγορά, προετοίμασε παντού τον πολιτισμό και την πρόοδο και προχώρησε ως το σημείο, ότι συμβαίνει στις πολιτισμένες χώρες να έχει επίδραση σε όλες τις άλλες χώρες. Έτσι, που αν τώρα οι εργάτες απελευθερώσουν τον εαυτό τους στην Αγγλία ή τη Γαλλία, αυτό να προωθήσει τις επαναστάσεις σε όλες τις άλλες χώρες, που θα οδηγήσουν αργά ή γρήγορα επίσης στην απελευθέρωση των εργατών σ' αυτές τις χώρες»3
Ο Ένγκελς, συνεχίζοντας την ανάλυση του διατυπώνει το συμπέρασμα, ότι υπάρχει ήδη η δυνατότητα για την κατάκτηση μιάς νέας κοινωνίας, όπου η ιδιωτική ιδιοκτησία θα καταργηθεί και η παραγωγή θα διεξάγεται «από όλη την κοινωνία με βάση ένα κοινό σχέδιο και τη συμμετοχή όλων των μελών της κοινωνιας». Σ' αυτή την κοινωνία «θα καταργηθεί ο ανταγωνισμός που θα αντικατασταθεί από το συνεταιρισμό (Assoziation)».
Στη θέση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας που θα καταργηθεί, «θα μπει η από κοινού χρήση όλων των εργαλείων παραγωγής και η διανομή όλων των προϊόντων με κοινή συμφωνία ή τη λεγόμενη κοινοχτημοσύ-νη των αγαθών. Η κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας, που προκύπτει αναγκαία από την ανάπτυξη της βιομηχανίας, είναι η πιό περιεκτική και η πιο χαρακτηριστική συμπύκνωση του μετασχηματισμού ολόκληρου του κοινωνικού συστήματος, και γι' αυτό με το δίκιο τους οι Κομμουνιστές την προτάσσουν ως βασικό τους αίτημα»4
Η κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας δεν ήταν, κατά τον Ένγκελς, δυνατή σε προηγούμενες εποχές, καθώς «οι παραγωγικές δυνάμεις δεν είχαν ακόμα αναπτυχθεί τόσο πολύ, δεν ήταν δυνατή η παραγωγή προϊόντων που θα επαρκούσαν για όλους και η ιδιωτική ιδιοκτησία δεν είχε μετατραπεί σε εμπόδιο και φρένο αυτών των παραγωγικών δυνάμεων». Με τη βιομηχανική επανάσταση και με την ανάπτυξη της μεγάλης βι-οηχανίας «δημιουργήθηκαν κεφάλαια και παραγωγικές δυνάμεις σε πρωτοφανείς διαστάσεις και υπάρχουν τα μέσα ώστε σε σύντομο χρονικό διάστημα να αυξηθούν απεριό-
ριστα αυτές οι παραγωγικές δυνάμεις». Ακόμα, αυτές οι παραγωγικές δυνάμεις «συγκεντρώθηκαν στα χ"έ-ρια λίγων αστών, ενώ οι πλατιές λαϊκές μάζες μετατρέπονται ολοένα και περισσότερο σε προλετάριους και η κατάσταση τους γίνεται τόσο πιό άσχημη και ανυπόφορη, όσο πιό πολύ αυξάνονται τα πλούτη των αστών». Επιπλέον, αυτές οι παραγωγικές δυνάμεις, που εύκολα μπορούν να αυξηθούν απεριόριστα, «έχουν ξεπεράσει σε τέτιο βαθμό την ιδιωτική ιδιοκτησία και τον αστό, έτσι που να προκαλούνται συνεχώς ισχυροί τρανταγμοί του κοινωνικού συστήματος.
Γι' αυτό το λόγο, μόνο τώρα η κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας έγινε όχι μόνο δυνατή, αλλά και απολύτως αναγκαία»5
Η βιοηχανική επανάσταση και η ανάπτυξη της μεγάλης βιομηχανίας προετοιμάζει και τον εκτελεστή της κατάργησης της ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Συγκέντρωσε τους προλετάριους στις μεγάλες πόλεις και έτσι τους έδοσε συνείδηση της δύναμης τους. Απ' την άλλη με την εκτόπιση της εργασίας από τις μηχανές και τη συνεχή πίεση στο μισθό εργασίας, η κατάσταση του προλεταριάτου γίνεται όλο και πιό ανυπόφορη. Αυτοί είναι οι λόγοι που θα οδηγήσουν την εργατική τάξη στην επανάσταση.
«Λόγω της αύξησης της δυσαρέσκειας του προλεταριάτου από τη μιά, και λόγω της αύξησης της δύνα-
μης του από την άλλη, η βιομηχανική ανάπτυξη προετοιμάζει την κοινωνική επανάσταση που θα διεξάγει το προλεταριάτο»6
Το περιεχόμενο της κοινωνικής επανάστασης θα είναι η κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και η κατάκτηση μιάς νέας κοινωνίας της κοινοχτημοσύνης, μιάς κοινωνίας χωρίς τάξεις, μιάς κοινωνίας όπου η παραγωγή θα διεξάγεται από κοινού από τους παραγωγούς στη βάση ενός σχεδίου, όπου δεν θα παράγονται εμπορεύματα αλλά προϊόντα για την ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών, μιας κοινωνίας όπου θα έχει καταργηθεί το χρήμα.
Οι κομμουνιστές θα ήθελαν πολύ να ήταν δυνατή η κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας με ειρηνικό τρόπο, αλλά αυτό δεν γίνεται. Η ιδιωτική ιδιοκτησία θα καταργηθεί επαναστατικά, με την επανάσταση της εργατικής τάξης. Η επανάσταση αυτή δεν έχει καμιά σχέση με τη συνωμοσία, ούτε εξαρτάται από τη θέληση κανενός κόμματος και καμιάς ηγεσίας, θα είναι το αναγκαίο αποτέλεσμα συγκεκριμένων συνθηκών. Αυτή την επανάσταση θα υποστηρίξουν έμπρακτα οι κομμουνιστές με όλες τους τις δυνάμεις.
«Οι κομμμουνιστές ξέρουν πολύ καλά ότι όλες οι συνωμοσίες δεν είναι μόνο ανώφελες αλλά και βλαπτικές. Ξέρουν πολύ καλά ότι οι επαναστάσεις δεν γίνονται βουλησιαρχικά και αυθαίρετα και ότι οι επαναστά-
σεις ήταν παντού και πάντοτε το αναγκαίο αποτέλεσμα συγκεκριμένων συνθηκών, που δεν εξαρτούνται καθόλου από τη θέληση και την καθοδήγηση κάποιων κομμάτων και ολοκλήρων τάξεων»7
Ποιά θα είναι η πορεία ανάπτυξης αυτής της κοινωνικής επανάστασης;
Ο Ένγκλες απαντάει στο ερώτημα που έθεσε ο ίδιος.
«Η επανάσταση θα εγκαθιδρύσει πριν απ' όλα ένα δημοκρατικό καθεστώς και με τον τρόπο αυτό θα εξασφαλίσει άμεσα είτε έμμεσα την πολιτική κυριαρχία του προλεταριάτου*. Αμεσα στην Αγγλία, όπου το προλεταριάτο αποτελεί ήδη την πλειοψηφία του λαού. Έμμεσα στη Γαλλία και τη Γερμανία όπου η πλειοψηφία του λαού αποτελείται όχι μόνο από προλετάριους, αλλά και από μικροαγρότες και μικροαστούς, που βρίσκονται ακόμα στη διαδικασία περάσματος τους στο προλεταριάτο και, όσον αφορά την ικανοποίηση των πολιτικών τους συμφερόντων, εξαρτούνται ολοένα και περισσότερο από το προλεταριάτο και γι' αυτό το λόγο θα υποχρεωθούν γρήγορα να υιοθετήσουν τις διεκδικήσεις
* Δηλαδή, τη δικτατορία του προλετα-ριάτου. Ως γνωστόν, ο Μαρξ και ο Ένγκελς όεν χρησιμοποιούσαν ακόμα τον όρο αυτό. Τον χρησιμοποίησαν για πρωτη φορά λίγο αργότερα.
του. Αυτό θα κοστίσει ίσως έναν ακόμα αγώνα, που θα τελειώσει όμως με τη νίκη του προλεταριάτου»8
Η δημοκρατία όμως και η πολιτική κυριαρχία (δικτατορία του προλεταριάτου) θα ήταν τελείως ανώφελη αν δεν την χρησιμοποιούσε το προλεταριάτο για να προχωρήσει στους κοινωνικούς μετασχηματι-σούς, σε μιά πορεία για την κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και όλων των μορφών κυκλοφορίας της παλιάς κοινωνίας.
Ο Ένγκελς δεν θεωρεί δυνατή τη με μιάς κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας ούτε και τον άμεσο μετασχηματισμό της κοινωνίας. Όχι, γράφει, «Δεν είναι δυνατή η με μιάς τελική κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας, όπως ακριβώς δεν είναι δυνατό να αυξηθούν μεμιάς οι υπάρχουσες παραγωγικές δυνάμεις σε διαστάσεις, που είναι αναγκαίες γιά την εγκαθίδρυση της κοινωνίας της κοινοχτημοσύνης». (δηλ. του σοσιαλισμού - κομμουνισμού). «Για το λόγο αυτό, η καθ' όλα τα φαινόμενα επερχόμενη επανάσταση του προλεταριάτου θα μπορέσει να μετασχηματίσει μόνο βαθμιαία τη σημερινή κοινωνία και να προχωρήσει στην πλήρη εξάλειψη της ιδιωτικής ιδιοκτησίας μόνο τότε όταν θα δημιουργηθεί η αναγκαία γι' αυτό μάζα μέσων παραγωγής»9
Για το λόγο αυτό απαιτούνται
μια σειρά μέτρα μετασχηματισμού, μέτρα μεταβατικά. Ο Ένγκελς καταγράφει αυτά τα μεταβατικά μέτρα, «όπως προκύπτουν ως αναγκαίο αποτέλεσμα των υπαρχουσών συνθηκών». Όταν αυτά τα μέτρα πραγματοποιηθούν, τότε μπορούμε να προχωρήσουμε στη νέα κοινωνία, στο σοσιαλισμό - κομμουνισμό.
«Όλα αυτά τα μέτρα δεν μπορούν, φυσικά, να εφαρμοστούν μεμιάς, το ένα, όμως, θα έχει σαν συνέπεια το άλλο. Αρκεί μόνο να γίνει η πρώτη ριζική επίθεση κατά της ιδιωτικής ιδιοκτηρίας, και το προλεταριάτο θα είναι υποχρεωμένο να προχωράει πιό πέρα, να συγκεντρώνει στα χέρια του κράτους όλο το κεφάλαιο, όλη την αγροτική παραγωγή, όλες τις μεταφορές και όλες τις ανταλλαγές. Εκεί οδηγούν όλα αυτά τα μέτρα που απαριθμήσαμε. Θα είναι εφαρμόσιμα και η συγκεντρο-ποίησή τους δυνατή στο βαθμό που θα πολλαπλασιάζονται οι παραγωγικές δυνάμεις της χώρας με τη δουλειά του προλεταριάτου. Τέλος, όταν όλο το κεφάλαιο, όλη η παραγωγή και όλη η ανταλλαγή συγκεντρωθούν στα χέρια του έθνους, τότε η ιδιωτική ιδιοκτησία θα εξαφανιστεί αφεαυτής, το χρήμα θα γίνει περιτό, η παραγοογή θα αυξηθεί σε τέτιο βαθμό και οι άνθρωποι θα αλλάξουν τόσο πολύ, έτσι που να γίνει δυνατό να εξαλειθφούν και οι τελευταίες μορφές σχέσεο>ν της παλιάς κοινωνίας».10
Αυτή είναι η κοινωνική επανάσταση που περιγράφει ο Ένγκελς. Μιά επανάσταση που αρχίζει με την εγκαθίδρυση της πολιτικής κυριαρχίας της εργατικής τάξης (δικτατορία του προλεταριάτου), προχωράει μέσα από μιά ολόκληρη περίοδο μετάβασης και κοινωνικών μετασχηματισμών για να φτάσει στην αταξική κοινωνία, στο σοσιαλισμό - κομμουνισμό. Η επανάσταση αυτή για να φτάσει στο νικηφόρο τέρμα ττης δεν θα μετασχηματίσει μόνο τις παλιές σχέσεις, αλλά και τους ίδιους τους ανθρώπους, γιατί «η από κοινού διεξαγωγή της παραγωγής δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί με ανθρώπους σαν τους σημερινούς».
Η δημοκρατία όμως και η πολιτική κυριαρχία (δικτατορία του προλεταριάτου) θα ήταν τελείως ανώφελη αν δεν την χρησιμοποιούσε το προλεταριάτο για να προχωρήσει στους κοινωνικούς μετασχηματι-σούς, σε μιά πορεία για την κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και όλων των μορφών κυκλοφορίας της παλιάς κοινωνίας.
Ο Ένγκελς δεν θεωρεί δυνατή τη με μιάς κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας ούτε και τον άμεσο μετασχηματισμό της κοινωνίας. Όχι, γράφει, «Δεν είναι δυνατή η με μιάς τελική κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας, όπως ακριβώς δεν είναι δυνατό να αυξηθούν μεμιάς οι υπάρχουσες παραγωγικές δυνάμεις σε διαστάσεις, που είναι αναγκαίες γιά την εγκαθίδρυση της κοινωνίας της κοινοχτημοσύνης». (δηλ. του σοσιαλισμού - κομμουνισμού). «Για το λόγο αυτό, η καθ' όλα τα φαινόμενα επερχόμενη επανάσταση του προλεταριάτου θα μπορέσει να μετασχηματίσει μόνο βαθμιαία τη σημερινή κοινωνία και να προχωρήσει στην πλήρη εξάλειψη της ιδιωτικής ιδιοκτησίας μόνο τότε όταν θα δημιουργηθεί η αναγκαία γι' αυτό μάζα μέσων παραγωγής»9
Για το λόγο αυτό απαιτούνται
μια σειρά μέτρα μετασχηματισμού, μέτρα μεταβατικά. Ο Ένγκελς καταγράφει αυτά τα μεταβατικά μέτρα, «όπως προκύπτουν ως αναγκαίο αποτέλεσμα των υπαρχουσών συνθηκών». Όταν αυτά τα μέτρα πραγματοποιηθούν, τότε μπορούμε να προχωρήσουμε στη νέα κοινωνία, στο σοσιαλισμό - κομμουνισμό.
«Όλα αυτά τα μέτρα δεν μπορούν, φυσικά, να εφαρμοστούν μεμιάς, το ένα, όμως, θα έχει σαν συνέπεια το άλλο. Αρκεί μόνο να γίνει η πρώτη ριζική επίθεση κατά της ιδιωτικής ιδιοκτηρίας, και το προλεταριάτο θα είναι υποχρεωμένο να προχωράει πιό πέρα, να συγκεντρώνει στα χέρια του κράτους όλο το κεφάλαιο, όλη την αγροτική παραγωγή, όλες τις μεταφορές και όλες τις ανταλλαγές. Εκεί οδηγούν όλα αυτά τα μέτρα που απαριθμήσαμε. Θα είναι εφαρμόσιμα και η συγκεντρο-ποίησή τους δυνατή στο βαθμό που θα πολλαπλασιάζονται οι παραγωγικές δυνάμεις της χώρας με τη δουλειά του προλεταριάτου. Τέλος, όταν όλο το κεφάλαιο, όλη η παραγωγή και όλη η ανταλλαγή συγκεντρωθούν στα χέρια του έθνους, τότε η ιδιωτική ιδιοκτησία θα εξαφανιστεί αφεαυτής, το χρήμα θα γίνει περιτό, η παραγοογή θα αυξηθεί σε τέτιο βαθμό και οι άνθρωποι θα αλλάξουν τόσο πολύ, έτσι που να γίνει δυνατό να εξαλειθφούν και οι τελευταίες μορφές σχέσεο>ν της παλιάς κοινωνίας».10
Αυτή είναι η κοινωνική επανάσταση που περιγράφει ο Ένγκελς. Μιά επανάσταση που αρχίζει με την εγκαθίδρυση της πολιτικής κυριαρχίας της εργατικής τάξης (δικτατορία του προλεταριάτου), προχωράει μέσα από μιά ολόκληρη περίοδο μετάβασης και κοινωνικών μετασχηματισμών για να φτάσει στην αταξική κοινωνία, στο σοσιαλισμό - κομμουνισμό. Η επανάσταση αυτή για να φτάσει στο νικηφόρο τέρμα ττης δεν θα μετασχηματίσει μόνο τις παλιές σχέσεις, αλλά και τους ίδιους τους ανθρώπους, γιατί «η από κοινού διεξαγωγή της παραγωγής δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί με ανθρώπους σαν τους σημερινούς».
Μπορεί λοιπόν αυτή η επανάσταση να πραγματοποιηθεί σε μια μόνη χώρα;
Όχι! Είναι η κατηγορηματική απάντηση του Ένγκελς στο ερώτημα που έθεσε ο ίδιος.
«Όχι. Η μεγάλη βιομηχανία, με το να δημιουργήσει την παγκόσμια αγορά, συνέδεσε μεταξύ τους όλους τους λαούς της γης και προπαντός τους πολιτισμένους λαούς, έτσι που κάθε ξεχωριστός λαός εξαρτάται από ότι συμβαίνει στους άλλους. Εκτός απ' αυτό, εξίσωσε την κοινωνική εξέλιξη σε όλες τις πολιτισμένες χώρες, έτσι που, σε όλες αυτές τις χώρες η αστική και η εργατική τάξη έγιναν οι βασικές τάξεις της κοινωνίας και η πάλη μεταξύ τους έ-
γινε η βασική πάλη της εποχής μας. Ως εκ τούτου, η κομμουνιστική επανάσταση δεν θα είναι μόνο μια εθνική, θα είναι μια επανάσταση που θα πραγματοποιείται ταυτόχρονα σε όλες τις πολιτισμένες χώρες, δηλαδή τουλάχιστον στην Αγγλία, Αμερική, Γαλλία και Γερμανία. Στην κάθε μιά από αυτές τις χώρες θα αναπτύσεται ταχύτερα ή βραδύτερα, ανάλογα με το κατά πόσο, τούτη ή εκείνη η χώρα διαθέτει μια αναπτυγμένη βιομηχανία, ένα αρκετά μεγάλο πλούτο και μια σημαντική μάζα παραγωγικών δυνάμεων.
Γι' αυτό το λόγο, θα είναι βραδύτερα και δυσκολότερα πραγματοποιήσιμη στη Γερμανία και ταχύτερα και ευκολότερα στην Αγγλία. Η επανάσταση αυτή θα ασκήσει επίσης σημαντική επίδραση και στις υπόλοιπες χώρες του κόσμου και θα αλλάξει εντελώς και θα επιταχύνει εξαιρετικά την μέχρι τώρα πορεία ανάπτυξης τους. Πρόκειται για μια παγκόσμια επανάσταση και γιαυτό θα αναπτυχθεί σε παγκόσμιο πεδίο»11.
Αυτή είναι η διάσημη περικοπή που, κατά τη γνώμη μου, δεν γλύτωσε από τη διαστρεβλωτική μανία και το δογματικό τρόπο ανάγνωσης των κλασικών από όλες τις τάσεις του α-ναθεωρητισμού.
Τι σημαίνουν τα λόγια του Ένγκελς περί «ταυτόχρονης» πραγματοποίησης της επανάστασης τουλάχιστον σε Αγγλία, Αμερική Γαλλία και Γερμανία;
Σημαίνουν μήπως, ότι η επανάσταση αυτή θα αρχίσει ταυτόχρονα, με την έννοια της ίδιας πάνω κάτω χρονικής στιγμής; Σημαίνουν, μήπως, ότι αυτή η αρχή της επανάστασης, η εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου (δηλαδή η νίκη της επανάστασης με τη στενή έννοια) θα γίνει την ίδια πάνω κάτω χρονική στιγμή στις 4 χώρες που αναφέρει;
Σημαίνουν, μήπως, ότι οι επαναστατικοί μετασχηματισμοί θα συντελούνται με ενιαίους ρυθμούς και θα φτάσουμε παντού την ίδια χρονική στιγμή στη νίκη της επανάστασης με την ευρεία έννοια, στην κατάκτηση της αταξικής κοινωνίας;
Κατά τη γνώμη μου τίποτα απ' όλα αυτά δεν σημαίνουν! Χωρίς να πάρει καθόλου υπόψη του, όλα όσα μετέπειτα ειπώθηκαν σχετικά με το ζήτημα από τον Ένγκελς και το Μαρξ, με μια απλή μόνο προσεχτική μελέτη του γραπτού του Ένγκελς μπορεί να καταλήξει κανείς σ' αυτό το συμπέρασμα και να δει μπροστά στα μάτια του να καταρέουν οι μύθοι που κατασκεύασε ή δογματική τύφλωση και η ανιστόρητη «ερμηνεία» των κλασικών, που μετέτρεψε την πιο επιστημονική, την επαναστατική και κοσμοανατρεπτική θεωρία του Μαρξ και του Ένγκελς σε ένα άψυχο δογματικό εκκλησιαστικό κείμενο του μεσαίωνα.
Ο Ένγκελς δεν εννοεί σε καμιά περίπτωση, ότι η εγκαθίδρυση της πολιτικής κυριαρχίας, της εργατικής
τάξης (δικτατορία του προλεταριάτου) μπορεί να πραγματοποιηθεί την ίδια χρονική στιγμή στις αναπτυγμένες χώρες. Αν εννοούσε αυτό δεν θα έγραφε, ότι σε μερικές απ' αυτές η πολιτική κυριαρχία θα εγκαθιδρυθεί άμεσα και σε άλλες έμμεσα, στην πορεία της αστικοδημοκρατικής επανάστασης που εξελίσσεται σε σοσιαλιστική. Αν ο Μαρξ και ο Ένγκελς είχαν αυτή τη γνώμη δεν θα έλεγαν το γνωστό «Ο Γάλλος θα αρχίσει και ο Γερμανός θα αποτελειώσει». Αν δεν θεωρούσαν δυνατή την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου (νίκη της επανάστασης με τη στενή έννοια) αρχικά σε μιά χώρα, τότε δεν θα χαιρέτιζαν την Παρισινή Κομμούνα που ήταν νίκη της δικτατορίας του προλεταριάτου ούτε καν σε μια μόνη χώρα, αλλά σε μια μόνη Πόλη, στο Παρίσι. Ο Μαρξ και ο Ένγκελς δεν είχαν καν την άποψη ότι η επανάσταση θα αρχίσει οπωσδήποτε από κάποια από τις πιό αναπτυγμένες χώρες, χωρίς βέβαια να το αποκλείουν.
Έτσι, το 1848, θεωρούσαν ότι η α-στικοδημοκρατική επανάσταση της Γερμανίας (δηλ. η επανάσταση στην πιο καθυστερημένη από τις τότε αναπτυγμένες χώρες) θα αποτελούσε το προοίμιο της προλεταριακής επανάστασης στην Αγγλία και τη Γαλλία.
Ο Ένγκελς στη δεκαετία του 1880 θεωρώντας πιθανή την αστικοδημο-κρατική Επανάσταση στη Ρωσία την
έβλεπε επίσης σαν προοίμιο της προλεταριακής επανάστασης στη Δυτική Ευρώπη.
Όσο για την πορεία των μετασχηματισμών, αυτή δεν μπορεί να έχει τους ίδιους ρυθμούς, η επανάσταση θα αναπτύσσεαι στις διάφορες χώρες «ταχύτερα ή βραδύτερα», ανάλογα με το επίπεδο τους. Ο Ένγκελς δεν βλέπει την επανάσταση ως ένα μονόπρακτο έργο, αλλά ως μια ολόκληρη διαδικασία που εκτυλίσσεται σε παγκόσμιο πεδίο και ολοκληρώνεται με την κατάκτηση της αταξικής κοινωνίας, που είναι και η τελική της νίκη. Αυτή η τελική νίκη της επανάστασης δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα στα στενά εθνικά πλαίσια παρά μόνο παγκόσμια ή τουλάχιστον στις αναπτυγμένες χώρες του κόσμου. Αυτό ακριβώς περιγράφει, και αυτό εννοεί ο Ένγκελς με την «ταυτόχρονη πραγματοποίηση».
Για τον καθένα, που θέλει να στέκεται στο έδαφος του μαρξισμού, στο έδαφος της θεωρίας του Μαρξ και του Ένγκελς δεν μπορεί να υπάρχει καμιά αμφιβολία, ότι η επανάσταση αρχίζει (νικάει με τη στενή έννοια, με την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου) αρχικά σε μια χώρα ή ομάδα χωρών, προχωράει στην νίκη της παγκόσμιας δικτατορίας του προλεταριάτου ή της δικτατορίας του προλεταριάτου στις κυριότερες χώρες του κεφαλαίου, εξασφαλίζοντας έτσι τη βασική προϋπόθεση για την τελική νίκη, για την κατάκτηση της ακρατι-κής και αταξικής κοινωνίας, του σοσιαλισμού - κομμουνισμού.Η επανάσταση με την ευρεία έννοια (με την έννοια της κατάκτησης του σοσιαλισμού - κομμουνισμού) δεν μπορεί να νικήσει στα στενά εθνικά πλαίσια, δεν μπορεί να ολοκληρωθεί σε ένα τμήμα του κόσμου, όταν κυρίαρχη στον πλανήτη παραμένει η ιδιωτική ιδιοκτηρία και τις τύχες του κόσου καθορίζει η συγκα-θορίζει ο καπιταλισμός. Η επανάσταση αυτή είναι διεθνής, δεν αφορούσε ούτε στην εποχή του Μαρξ και του Ένγκελς μόνο την Ευρώπη, ήταν και τότε και πολύ περισσότερο είναι σήμερα μιά επανάσταση παγκόσμια.
Σημαίνουν, μήπως, ότι οι επαναστατικοί μετασχηματισμοί θα συντελούνται με ενιαίους ρυθμούς και θα φτάσουμε παντού την ίδια χρονική στιγμή στη νίκη της επανάστασης με την ευρεία έννοια, στην κατάκτηση της αταξικής κοινωνίας;
Κατά τη γνώμη μου τίποτα απ' όλα αυτά δεν σημαίνουν! Χωρίς να πάρει καθόλου υπόψη του, όλα όσα μετέπειτα ειπώθηκαν σχετικά με το ζήτημα από τον Ένγκελς και το Μαρξ, με μια απλή μόνο προσεχτική μελέτη του γραπτού του Ένγκελς μπορεί να καταλήξει κανείς σ' αυτό το συμπέρασμα και να δει μπροστά στα μάτια του να καταρέουν οι μύθοι που κατασκεύασε ή δογματική τύφλωση και η ανιστόρητη «ερμηνεία» των κλασικών, που μετέτρεψε την πιο επιστημονική, την επαναστατική και κοσμοανατρεπτική θεωρία του Μαρξ και του Ένγκελς σε ένα άψυχο δογματικό εκκλησιαστικό κείμενο του μεσαίωνα.
Ο Ένγκελς δεν εννοεί σε καμιά περίπτωση, ότι η εγκαθίδρυση της πολιτικής κυριαρχίας, της εργατικής
τάξης (δικτατορία του προλεταριάτου) μπορεί να πραγματοποιηθεί την ίδια χρονική στιγμή στις αναπτυγμένες χώρες. Αν εννοούσε αυτό δεν θα έγραφε, ότι σε μερικές απ' αυτές η πολιτική κυριαρχία θα εγκαθιδρυθεί άμεσα και σε άλλες έμμεσα, στην πορεία της αστικοδημοκρατικής επανάστασης που εξελίσσεται σε σοσιαλιστική. Αν ο Μαρξ και ο Ένγκελς είχαν αυτή τη γνώμη δεν θα έλεγαν το γνωστό «Ο Γάλλος θα αρχίσει και ο Γερμανός θα αποτελειώσει». Αν δεν θεωρούσαν δυνατή την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου (νίκη της επανάστασης με τη στενή έννοια) αρχικά σε μιά χώρα, τότε δεν θα χαιρέτιζαν την Παρισινή Κομμούνα που ήταν νίκη της δικτατορίας του προλεταριάτου ούτε καν σε μια μόνη χώρα, αλλά σε μια μόνη Πόλη, στο Παρίσι. Ο Μαρξ και ο Ένγκελς δεν είχαν καν την άποψη ότι η επανάσταση θα αρχίσει οπωσδήποτε από κάποια από τις πιό αναπτυγμένες χώρες, χωρίς βέβαια να το αποκλείουν.
Έτσι, το 1848, θεωρούσαν ότι η α-στικοδημοκρατική επανάσταση της Γερμανίας (δηλ. η επανάσταση στην πιο καθυστερημένη από τις τότε αναπτυγμένες χώρες) θα αποτελούσε το προοίμιο της προλεταριακής επανάστασης στην Αγγλία και τη Γαλλία.
Ο Ένγκελς στη δεκαετία του 1880 θεωρώντας πιθανή την αστικοδημο-κρατική Επανάσταση στη Ρωσία την
έβλεπε επίσης σαν προοίμιο της προλεταριακής επανάστασης στη Δυτική Ευρώπη.
Όσο για την πορεία των μετασχηματισμών, αυτή δεν μπορεί να έχει τους ίδιους ρυθμούς, η επανάσταση θα αναπτύσσεαι στις διάφορες χώρες «ταχύτερα ή βραδύτερα», ανάλογα με το επίπεδο τους. Ο Ένγκελς δεν βλέπει την επανάσταση ως ένα μονόπρακτο έργο, αλλά ως μια ολόκληρη διαδικασία που εκτυλίσσεται σε παγκόσμιο πεδίο και ολοκληρώνεται με την κατάκτηση της αταξικής κοινωνίας, που είναι και η τελική της νίκη. Αυτή η τελική νίκη της επανάστασης δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα στα στενά εθνικά πλαίσια παρά μόνο παγκόσμια ή τουλάχιστον στις αναπτυγμένες χώρες του κόσμου. Αυτό ακριβώς περιγράφει, και αυτό εννοεί ο Ένγκελς με την «ταυτόχρονη πραγματοποίηση».
Για τον καθένα, που θέλει να στέκεται στο έδαφος του μαρξισμού, στο έδαφος της θεωρίας του Μαρξ και του Ένγκελς δεν μπορεί να υπάρχει καμιά αμφιβολία, ότι η επανάσταση αρχίζει (νικάει με τη στενή έννοια, με την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου) αρχικά σε μια χώρα ή ομάδα χωρών, προχωράει στην νίκη της παγκόσμιας δικτατορίας του προλεταριάτου ή της δικτατορίας του προλεταριάτου στις κυριότερες χώρες του κεφαλαίου, εξασφαλίζοντας έτσι τη βασική προϋπόθεση για την τελική νίκη, για την κατάκτηση της ακρατι-κής και αταξικής κοινωνίας, του σοσιαλισμού - κομμουνισμού.Η επανάσταση με την ευρεία έννοια (με την έννοια της κατάκτησης του σοσιαλισμού - κομμουνισμού) δεν μπορεί να νικήσει στα στενά εθνικά πλαίσια, δεν μπορεί να ολοκληρωθεί σε ένα τμήμα του κόσμου, όταν κυρίαρχη στον πλανήτη παραμένει η ιδιωτική ιδιοκτηρία και τις τύχες του κόσου καθορίζει η συγκα-θορίζει ο καπιταλισμός. Η επανάσταση αυτή είναι διεθνής, δεν αφορούσε ούτε στην εποχή του Μαρξ και του Ένγκελς μόνο την Ευρώπη, ήταν και τότε και πολύ περισσότερο είναι σήμερα μιά επανάσταση παγκόσμια.
Οι θέσεις τον Λένιν
Σε τι και κατά πόσο διαφοροποιήθηκε ο Λένιν σε σχέση με τις διατυπώσεις του Ένγκελς και τις γενικότερες τοποθετήσεις των ιδρυτών του επιστημονικού σοσιαλισμού;
Πόση αλήθεια περιέχουν τα πο-μπώδικα λόγια, ότι ο Λένιν ανακάλυψε δήθεν στη βάση του νόμου της ανισόμετρης ανάπτυξης τη δυνατότητα της νίκης του ολοκληρωμένου σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα η σε μια ομάδα χωρών, τροποποιώντας έτσι τις θέσεις του Μαρξ και του Ένγκελς;
Ας δούμε όμως τι ακριβώς είπε ο Λένιν:
Ο Λένιν, στο άρθρο του «Για το σύνθημα των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης», που δημοσιεύτηκε στις 23/8/1915, γράφει:
«Η ανισόμετρη οικονομική και πολιτική ανάπτυξη είναι απόλυτος νόμος του .καπιταλισμού. Από δω βγαίνει πως είναι δυνατή η νίκη του σοσιαλισμού στην αρχή σε λίγες ή ακόμα και σε μια μονάχα, χωριστά παρμένη χώρα.
Το νηκηφόρο προλεταριάτο αυτής της χώρας, απαλλοτριώνοντας τους καπιταλιστές και οργανώνοντας στη χώρα του τη σοσιαλιστική παραγωγή, θα ορθωνόταν ενάντια (ή υπογράμμιση είναι του Λένιν) στον υπόλοιπο κόσμο, τον καπιταλιστικό κόσμο, παίρνοντας μαζί του τις καταπιεζόμενες τάξεις των άλλων χωρών ξεσηκώνοντας στις χώρες αυτές εξεγέρσεις ενάντια στους καπιταλιστές, δρώντας σε περίπτωση ανάγκης ακόμα και με στρατιωτική δύναμη ενάντια στις εκμεταλλεύτριες τάξεις και τα κράτη τους».12
Ένα χρόνο αργότερα, ο Λένιν, στο άρθρο του «Το στρατιωτικό πρόγραμμα της Προλεταριακής επανάστασης» (γράφτηκε το Σεπτέμβρη 1916 και δημοσιεύτηκε το Σεπτέμβρη 1917) γράφει:
«Ο σοσιαλισμός που νίκησε σε μια μόνη χώρα δεν αποκλείει καθόλου μεμιάς όλους τους πολέμους. Απεναντίας, τους προϋποθέτει. Η ανάπτυξη του καπιταλισμού συντε-
λείται στον ανώτατο βαθμό ανισόμετρα στις διάφορες χώρες. Και ούτε μπορεί να γίνει διαφορετικά στις συνθήκες της εμπορευματικής παραγωγής. Από δω βγαίνει το αδιαφιλονίκητο συμπέρασμα: Ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να νικήσει ταυτόχρονα σε όλες τις χώρες. Θα νικήσει αρχικά σε μια ή μερικές χώρες και οι υπόλοιπες θα παραμείνουν για ένα διάστημα αστικές ή προαστικές. Αυτό δεν μπορεί παρά να προκαλέσει όχι μονάχα προστριβές, μα και άμεση επιδίωξη της αστικής τάξης των άλλων χωρών να συντρίψει το νικηφόρο προλεταριάτο του σοσιαλιστικού κράτους. Σ' αυτές τις περιπτώσεις ο πόλεμος απ' την πλευρά μας θα ήταν νόμιμος και δίκαιος»13·
Αυτά είναι τα αποσπάσματα από τα κείμενα του Λένιν που θεωρήθηκαν δέκα χρόνια αργότερα «τροποποίηση της θέσης του Ένγκελς». Με βάση αυτά, του αποδόθηκε η άποψη ότι κάνει δήθεν λόγο για νίκη του σοσιαλισμού, την κατάκτηση δηλαδή της ολοκληρωμένης σοσιαλιστικής κοινωνίας σε μια μόνη χώρα ή σε μερικές μόνο χώρες.
Κατ' αρχήν αποτελεί μύθο η άποψη ότι ο Λένιν ανακάλυψε δήθεν το νόμο της ανισόμετρης ανάπτυξης του καπιταλισμού. Προφανώς πρόκειται για μια κολακεία εκείνων που πάσχιζαν να χρησιμοποιήσουν το αναμφισβήτητα μεγάλο κύρος του Λένιν για να περάσουν την δική τους άποψη περί δυνατότητας νίκης του
σοσιαλισμού σε μια χώρα, ως λενινιστική. Η ανισομετρία της ανάπτυξης του καπιταλισμού είναι παρούσα σε ολόκληρο το έργο του Μαρξ και του Ένγκελς και δεν μπορούσε φυσικά να ανακαλυφθεί από το Λένιν κάτι, που ήταν προ πολλού γνωστό. Το να αποδίδει κανείς τέτοιες ανοησίες στο Λένιν, ότι δηλαδή «ανακάλυψε» προ πολλού γνωστές αλήθειες, αποτελεί όχι μόνο διαστρέβλωση, αλλά ύβρι για τον μεγαλύτερο μεγάλο μαρξιστή όλων των εποχών, μετά τον ίδιο το Μαρξ και τον Ένγκελς.
Η ανισομετρία, λοιπόν, ανεξάρτητα από την εντασή της, ήταν πάντοτε και όχι μόνο στο ιμπεριαλιστικό στάδιο «απόλυτος νόμος του καπιταλισμού» και «ούτε μπορεί να γίνει διαφορετικά στις συνθήκες της εμπορευματικής παραγωγής». Απ'αυτές λοιπόν τις συνθήκες, από την ανισομετρία που συνόδευε πάντοτε την ανάπτυξη του καπιταλισμού και όχι μόνο στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο, «βγαίνει πώς είναι δυνατή ή νίκη του σοσιαλισμού στην αρχή σε λίγες ή και σε μια μονάχα χώρα». Ακριβώς απ' αυτό, ο Λένιν, βγάζει «το αδιαφιλονίκητο συμπέρασμα, ότι ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να νικήσει ταυτόχρονα σε όλες τις χώρες» εννοώντας ασφαλώς τη νίκη με την έννοια της ανατροπής της αστικής τάξης και την εγκαθίδρυση της εργατικής εξουσίας.
Ο Λένιν, δεν διάβασε μάλλον ποτέ τις «Αρχές του Κομμουνισμού»
του Ένγκελς, καθώς για πρώτη φορά δημοσιεύτηκαν στη Σοβιετική Ένωση το 1923, όταν ήταν ήδη βαριά άρρωστος. Πάντως, σίγουρα δεν τις είχε διαβάσει όταν προέβαινε στις παραπάνω διαπιστώσεις. Αλλά και αν τις είχε διαβάσει πάλι τα ίδια συμπεράσματα θα διατύπωνε, συμπεράσματα που ήταν απόλυτα σύμφωνα με τις θέσεις του Μαρξ και του Ένγκελς, που του ήταν γνωστές από τα ως τότε δημοσιευμένα τους έργα, και δεν ήταν διαφορετικά, όπως είπαμε παραπάνω, ούτε στο γραπτό του Ένγκελς του 1847. Θέσεις που όχι μόνο δεν απέκλειαν αλλά μάλλον προϋπόθεταν την αρχή της επανάστασης, την εγκαθίδρυση δηλ. της εργατικής εξουσίας, σε μια χώρα.
Καμιά λοιπόν διαφοροποίηση του Λένιν δεν υπήρξε, τίποτα το διαφορετικό δεν είπε απ' αυτά που έλεγαν σχετικά οι Μαρξ και Ένγκελς.
Το ότι Λένιν με την έκφραση «νίκη του σοσιαλισμού σε μια χώρα» εννοούσε την ανατροπή της αστικής τάξης και την εγκαθίδρυση της εργατικής εξουσίας και όχι την κατάκτηση της ολοκληρωμένης σσιαλιστικής κοινωνίας, είναι ολοφάνερο, όχι μόνο από το συνολικό του έργο, αλλά και μέσα από τα ίδια τα δύο άρθρα του 1915 και του 1916. Θα χρειαζόταν δεκάδες σελίδες για να χωρέσουν τις διατυπώσεις του Λένιν που διαψεύδουν όλους εκείνους που προσπάθησαν να τον παρουσιάσουν, σαν έναν περιορισμένο εθνικοκομμουνιστή που φανταζόταν τη νίκη της αταξικής κοινωνίας μέσα στα στενά όρια μιάς χώρας ή μιας ομάδας χωρών. Το αράδιασμα αυτών των διατυπώσεων θα ήταν ανώφελο και δεν θα προσέφερε τίποτα στον αναγνώστη που έχει έστω και μια στοιχειώδη σχέση με το θεωρητικό έργο του Λένιν.
Θα παραθέσουμε μόνο ένα μικρό απόσπασμα από μιά απόφαση του 4ου συνεδρίου της Κομμουνιστικής Διεθνούς, το Δεκέβρη του 1922, που δείχνει ότι, όχι μόνο ο Λένιν, αλλά και ολόκληρη η ηγεσία της Διεθνούς έβλεπαν τότε πολύ καθαρά τα ζητήματα και τίποτα δεν προμήνυε το μεγάλο μπέρδεμα και την αλλαγή πλεύσης που θα εγκαινιαζόταν 3 χρόνια αργότερα. Το 4ο συνέδριο της ΚΔ, ήταν το τελευταίο στο οποίο έπαιρνε μέρος ο Δένιν και οι αποφάσεις του έχουν τη σφραγίδα του. Η απόφαση του συνεδρίου πάνω στο θέμα «5 χρόνια ρωσικής επανάστασης και οι προοπτικές της παγκόσμιας επανάστασης» με συνεισηγητές το Δένιν και την Κλάρα Τσέτκιν, αφού χαιρετίζει το ρωσικό προλεταριάτο, εκφράζει το θαυμασμό του για το γεγονός ότι όχι μόνο νίκησε εγκαθιδρύοντας τη δικτατορία του προλεταριάτου και απέκρουσε όλες τις επιθέσεις του ιμπεριαλισμού, αλλά και γιατί κατόρθωσε να έχει επιτυχίες στην οικονομική ανοικοδόμηση, γιατί κατόρθωσε να διατηρήσει την δικτατορία του, την απαραίτητη αυτή
προϋπόθεση για την οικοδόμηση της κομμουνιστικής κοινωνίας, καλεί το προλεταριάτο των καπιταλιστικών χωρών να υπερασπιστεί τη Σοβιετική Ρωσία και να ανατρέψει τον καπιταλισμό, να κατακτήσει στις χώρες του την εργατική εξουσία και να τη θέσει, όπως και οι σοβιετικοί εργάτες, στην υπηρεσία της παγκόσμιας επανάστασης.
«Το 4ο παγκόσμιο συνέδριο», γράφει η απόφαση, «προειδοποιεί τους προλετάριους όλων των χωρών ότι, η προλεταριακή επανάσταση δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να ολοκληρωθεί νικηφόρα στα όρια μιάς ξεχωριστής χώρας, είναι επανάσταση διεθνής και θα νικήσει ως παγκόσμια επανάσταση».14
Αυτές οι καθαρές κουβέντες μπερδεύτηκαν και ξεχάστηκαν από την ηγεσία του κινήματος λίγα χρόνια μόλις μετά. Ο Λένιν, λοιπόν, χρησιμοποιεί την έκφραση «νίκη του σοσιαλισμού» με την έννοια της εγκαθίδρυσης της εργατικής εξουσίας. Αυτή ήταν η τρέχουσα τότε έννοια της «νίκης του σοσιαλισμού» και αυτή χρησιμοποιούσε το επανα-σταικό εργατικό κίνημα της εποχής. Τόσο η αριστερή όσο και η κεντρι-στική πτέρυγα της Β ' Διεθνούς με τον όρο «νίκη του σοσιαλισμού» -εννοούσαν την κατάληψη της εργατικής εξουσίας, σε αντιπαράθεση με το μπερνσταϊνικό ρεβιζιονισμό, που δεν θεωρούσε
πλέον αναγκαία την εξουσία, μιάς και η επίτευξη του σοσιαλισμού θα ερχόταν μέσα από την ποσοτική συ-σώρευση μεταρυθμίσεων στα πλαίσια του συστήματος.
Να τι γράφει σχετικά ο κεντρι-στήςΚ. Κάουτσκιτο 1915:
«Όταν μιλάει κανείς για τη νίκη του σοσιαλισμού εννοεί την πολιτική στιγμή της κατάληψης της κρατικής εξουσίας, εννοεί τη νίκη του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος». 15
Με την ίδια ακριβώς έννοια χρησιμοποιεί τότε και ο Τρότσκι τη «νίκη του σοσιαλισμού». Σε μια απάντηση στο άρθρο του Δένιν το 1915 ο Τρότσκι γράφει:
«Το μοναδικό κάπως συγκεκριμένο ιστορικό επιχείρημα, που είναι αντίθετο στο σύνθημα των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης διατυπώθηκε... στην παρακάτω φράση: "η ανισόμετρη οικονομική και πολιτική ανάπτυξη είναι απόλυτος νόμος του καπιταλισμού". Από δω ο "Σοσιαλδημοκράτης"» (Η εφημερίδα όπου δημοσιεύτηκε το άρθρο του Δένιν) «έβλαλε το συμπέρασμα, ότι είναι δυνατή η νίκη του σοσιαλισμού σε μιά μόνη χώρα και ότι συνεπώς δεν είναι ανάγκη να εξαρτούμε τη διχτατορία του προλεταριάτου σε κάθε ξεχωριστό κράτος από τη δημιουργία των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης. Ότι η καπιταλιστική ανάπτυξη των διαφόρων χωρών είναι ανισόμετρη είναι πέρα για πέρα αδιαμφισβήτητο.
Όμως αυτή η ίδια η ανισομετρία είναι εξαιρετικά ανισόμετρη. Το καπιταλιστικό επίπεδο της Αγγλίας, της Αυστρίας, της Γερμανίας ή της Γαλλίας δεν είναι το ίδιο. Σε σύγκριση όμως με την Αφρική και την Ασία όλες αυτές οι χώρες αποτελούν την καπιταλιστική "Ευρώπη", που είναι ώριμη για την κοινωνική επανάσταση. Το ότι ούτε μιά χώρα δεν πρέπει να "περιμένει" τις άλλες στον αγώνα της, αποτελεί μιά στοιχειώδικη ιδέα, που είναι ωφέλιμο και απαραίτητο να την επαναλαβαίνουμε, για να μην υποκατασταθεί η ιδέα της παράλληλης διεθνούς δράσης με την ιδέα της αναμονής και της διεθνούς απραξίας. Χωρίς να περιμένουμε τους άλλους, αρχίζουμε και συνεχίζουμε τον αγώνα πάνω σε εθνική βάση, έχοντας την απόλυτη πεποίθηση, ότι η πρωτοβουλία μας θα δώσει ώθηση στην αγώνα των άλλων χωρών, αν όμως αυτό δεν πρόκειται να γίνει, τότε είναι μάταιο να πιστεύουμε - το αποδείχνει και η πείρα της ιστορίας και η θεωρητική σκέψη - ότι λόγου χάρη μια επαναστατική Ρωσία θα μπορούσε να ανθέ-ξει μπροστά σε μιά συντηρητική Ευρώπη, ή ότι μια σοσιαλιστική Γερμανία θα μπορούσε να παραμείνει απομονωμένη μέσα στον καπιταλιστικό κόσμο»16
Ο Τρότσκι λοιπόν διαφωνεί με το Δένιν όχι για τη δυνατότητα νίκης του σοσιαλισμού με την έννοια της κατάκτησης της αταξικής κοινωνιας, χρησιμοποιεί κι αυτός τη «νίκη του σοσιαλισμού» με την τότε τρέχουσα έννοια, και κριτικάρει το Λένιν που θεωρεί δυνατό να νικήσει η δικτατορία του προλεταριάτου και να κρατηθεί στα πλαίσια μιάς χώρας ή ομάδας χωρών, έχοντας την άποψη ότι κάτι τέτιο δεν μπορεί να γίνει και δεν μπορεί να παραμείνει απομονωμένη π.χ. μιά σοσιαλιστική Γερμανία, δηλαδή μιά Γερμανία της δικτατορίας του προλεταριάτου μέσα σε έναν καπιταλιστικό περίγυρο.
Αυτή λοιπόν ήταν η τρέχουσα τότε έννοια της «νίκης του σοσιαλισμού» και μ' αυτήν την έννοια χρησιμοποιούνταν όχι μόνο από το Λένιν αλλά και απ' όλους τους επαναστάτες της εποχής, τουλάχιστον ως το 1924.
Είπαμε παραπάνω, ότι ο Λένιν, μιλώντας στα 1915 και 1916 για τη δυνατότητα« νίκης του σοσιαλισμού σε μιά χώρα» με την τρέχουσα τότε, όπως δείξαμε, έννοια, δεν είπε τίποτα διαφορετικό από αυτά που είχαν πει σχετικά ο Μαρξ και ο Ένγκελς.
Αν ο Λένιν διαπίστωνε ότι οι θέσεις των δασκάλων του πάλιωσαν, δεν θα δίσταζε καθόλου να το διατυπώσει ευθέως και να εξηγήσει αναλυτικά γιατί και πως άλλαξαν, όπως εξάλλου το έκανε σε άλλες περιπτώσεις.
Ο Λένιν όμως δεν έκανε κάτι τέτιο, απλά διατύπωσε σε δυό μικρά σε έκταση άρθρα του, μιά θέση που τη θεωρούσε και ήταν μαρξιστική!!
Υπήρχαν όμως ιδιαίτεροι λόγοι για την επαναδιατύπωση μιάς γνωστής μαρξιστικής θέσης;
Υπήρχαν και μάλιστα πολλοί και σημαντικοί λόγοι για κάτι τέτιο!
Κατ' αρχήν η μαρξιστική αυτή θέση του Λένιν δεν ήταν γενικά παραδεκτή από ολόκληρο το επαναστατικό κίνημα της εποχής. Διεξάγονταν τότε ευρέως μεγάλες συζητήσεις για το που θα νικήσει η επανάσταση, αν η νίκη της είναι δυνατή μόνο στις αναπτυγμένες ή μήπως είναι δυνατό να επέλθει αρχικά και σε μιά σχετικά καθυστερημένη χώρα.
Η αντίληψη που κυριαρχούσε, ήταν, ότι η επανάσταση μπορεί να νικήσει αρχικά στις αναπτυγμένες μεγάλες χώρες του καπιταλισμού. Αυτή η αντίληψη απέκλειε να νικήσει αρχικά η επανάσταση σε μιά μικρότερη αναπτυγμένη χώρα, πολύ περισσότερο σε μια σχετικά καθυστερημένη. Ο Λένιν, πίστευε τότε κι αυτός, ότι η σοσιαλιστική επανάσταση θα νικήσει αρχικά σε μιά από τις αναπτυγμένες χώρες, σε μια από τις μεγάλες ιμπεριαλιστικές χώρες, δεν απέκλειε όμως καθόλου, αυτό να συμβεί και σε μιά από τις μικρότερες αναπτυγμένες χώρες, σε μια μικρή ιμπεριαλιστική χώρα. Αυτές τις μεγάλες ή μικρότερες αναπτυγμένες χώρες αφορούσε ή «νίκη του σοσιαλισμού σε μιά χώρα». Γι' αυτές ακριβώς έκανε λόγο στα δύο του άρθρα και δεν εννοούσε καθόλου τη Ρωσία, για την οποία είχε ακόμη τότε τη γνώμη, ότι δεν επίκειται η νίκη της προλεταριακής επανάστασης στο άμεσο μέλλον.
Στην Ελβετία, όπου ζούσε τότε ο Λένιν, η δεξιά πτέρυγα του Σοσιαλιστικού κόμματος αυτής της χώρας, δικαιολογούσε τη μεταρυθμιστική της πρακτική ακριβώς με την «ανύπαρκτη» δυνατότητα της σοσιαλιστικής επανάστασης σε μιά μικρή χώρα σαν την Ελβετία. Γι' αυτούς λοιπόν η σοσιαλιστική επανάσταση στην Ελβετία ήταν μιά ουτοπία, «μιά μακρινή και απροσδιόριστη δυνατότητα», μιάς και, «οι μεγάλες δυνάμεις δεν θα ανεχθούν ποτέ μιά σοσιαλιστική Ελβετία, και τα πρώτα κιόλας φύτρα μιάς σοσιαλιστικής επανάστασης στην Ελβετία θα συνθλίβουν κάτω από την κολοσιαία υπεροχή δυνάμεων αυτών των κρατών»!
Αυτό «αναμφίβολα θα ήταν σωστό», απαντάει ο Λένιν το Δεκέμβριο του 1916, «αν, πρώτο, θα ήταν δυνατή η απαρχή της επανάστασης στην Ελβετία, χωρίς να προκαλέσει ένα ταξικό κίνημα αλληλεγγύης στις γειτονικές χώρες — δεύτερο, αν οι μεγάλες αυτές δυνάμεις δεν βρίσκονταν στο αδιέξοδο ενός «πολέμου εξάντλησης», που έχει σχεδόν εξαντλήσει πια την υπομονή και των πιο υπομονητικών λαών. Και τη στιγμή αυτή μιά στρατιωτική επέμβαση των μεγάλων δυνάμεων, που είναι εχθρικές μεταξύ τους, δεν θα αποτελούσε παρά τον πρόλογο στο ξέσπασμα της επανάστασης σ' όλη την Ευρώπη».17 Η πιό διαδεδομένη όμως αντίληψη εκείνη την εποχή, ήταν αυτή, που συνέδεε τη νίκη της επανάστασης με την «Ένωση Κρατών», αυτή που εξαρτούσε την προλεταριακή νίκη στην Ευρώπη από την πραγματοποίηση του συνθήματος «για τις Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης». Οι υποστηρικτές του συνθήματος αυτού θεωρούσαν πως με την επαναστατική ανατροπή των αντιδραστικών μοναρχιών της Ρωσίας, της Γερμανίας και της Αυστροουγγαρίας θα μπορούσε να υλοποιηθεί το σύνθημα αυτό, να δημιουργηθούν οι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης και να περάσουν στα χέρια του προλεταριάτου.
Μ' αυτή την έννοια μιλούσαν τότε για την «ταυτόχρονη νίκη» και όχι γιατί είχαν δεχτεί κάποια «επιρροή από τη διατύπωση του Ένγκελς του 1847, την ύπαρξη της οποίας εξάλλου ούτε καν γνώριζαν.
Η αντίληψη αυτή είχε τους υποστηρικτές της σε όλες τις πτέρυγες του κινήματος της εποχής εκείνης.
Ο Κ. Κάουτσκυ που είχε διατυπώσει ήδη τη θεωρία του για τον υπεριμπεριαλισμό, και που υπεράσπιζε στον πόλεμο τη «δική του αστική τάξη», θεωρούσε πώς ο καπιταλισμός δεν έφτασε ακόμη στο τέλος του, χρειάζεται ακόμη την τελευταία του μορφή, που θα είναι η Ένωση Κρατών, και αφού επιτευχθεί, θα περιέλθει στην εξουσία του προλεταριάτου.
«Η ανισόμετρη οικονομική και πολιτική ανάπτυξη είναι απόλυτος νόμος του .καπιταλισμού. Από δω βγαίνει πως είναι δυνατή η νίκη του σοσιαλισμού στην αρχή σε λίγες ή ακόμα και σε μια μονάχα, χωριστά παρμένη χώρα.
Το νηκηφόρο προλεταριάτο αυτής της χώρας, απαλλοτριώνοντας τους καπιταλιστές και οργανώνοντας στη χώρα του τη σοσιαλιστική παραγωγή, θα ορθωνόταν ενάντια (ή υπογράμμιση είναι του Λένιν) στον υπόλοιπο κόσμο, τον καπιταλιστικό κόσμο, παίρνοντας μαζί του τις καταπιεζόμενες τάξεις των άλλων χωρών ξεσηκώνοντας στις χώρες αυτές εξεγέρσεις ενάντια στους καπιταλιστές, δρώντας σε περίπτωση ανάγκης ακόμα και με στρατιωτική δύναμη ενάντια στις εκμεταλλεύτριες τάξεις και τα κράτη τους».12
Ένα χρόνο αργότερα, ο Λένιν, στο άρθρο του «Το στρατιωτικό πρόγραμμα της Προλεταριακής επανάστασης» (γράφτηκε το Σεπτέμβρη 1916 και δημοσιεύτηκε το Σεπτέμβρη 1917) γράφει:
«Ο σοσιαλισμός που νίκησε σε μια μόνη χώρα δεν αποκλείει καθόλου μεμιάς όλους τους πολέμους. Απεναντίας, τους προϋποθέτει. Η ανάπτυξη του καπιταλισμού συντε-
λείται στον ανώτατο βαθμό ανισόμετρα στις διάφορες χώρες. Και ούτε μπορεί να γίνει διαφορετικά στις συνθήκες της εμπορευματικής παραγωγής. Από δω βγαίνει το αδιαφιλονίκητο συμπέρασμα: Ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να νικήσει ταυτόχρονα σε όλες τις χώρες. Θα νικήσει αρχικά σε μια ή μερικές χώρες και οι υπόλοιπες θα παραμείνουν για ένα διάστημα αστικές ή προαστικές. Αυτό δεν μπορεί παρά να προκαλέσει όχι μονάχα προστριβές, μα και άμεση επιδίωξη της αστικής τάξης των άλλων χωρών να συντρίψει το νικηφόρο προλεταριάτο του σοσιαλιστικού κράτους. Σ' αυτές τις περιπτώσεις ο πόλεμος απ' την πλευρά μας θα ήταν νόμιμος και δίκαιος»13·
Αυτά είναι τα αποσπάσματα από τα κείμενα του Λένιν που θεωρήθηκαν δέκα χρόνια αργότερα «τροποποίηση της θέσης του Ένγκελς». Με βάση αυτά, του αποδόθηκε η άποψη ότι κάνει δήθεν λόγο για νίκη του σοσιαλισμού, την κατάκτηση δηλαδή της ολοκληρωμένης σοσιαλιστικής κοινωνίας σε μια μόνη χώρα ή σε μερικές μόνο χώρες.
Κατ' αρχήν αποτελεί μύθο η άποψη ότι ο Λένιν ανακάλυψε δήθεν το νόμο της ανισόμετρης ανάπτυξης του καπιταλισμού. Προφανώς πρόκειται για μια κολακεία εκείνων που πάσχιζαν να χρησιμοποιήσουν το αναμφισβήτητα μεγάλο κύρος του Λένιν για να περάσουν την δική τους άποψη περί δυνατότητας νίκης του
σοσιαλισμού σε μια χώρα, ως λενινιστική. Η ανισομετρία της ανάπτυξης του καπιταλισμού είναι παρούσα σε ολόκληρο το έργο του Μαρξ και του Ένγκελς και δεν μπορούσε φυσικά να ανακαλυφθεί από το Λένιν κάτι, που ήταν προ πολλού γνωστό. Το να αποδίδει κανείς τέτοιες ανοησίες στο Λένιν, ότι δηλαδή «ανακάλυψε» προ πολλού γνωστές αλήθειες, αποτελεί όχι μόνο διαστρέβλωση, αλλά ύβρι για τον μεγαλύτερο μεγάλο μαρξιστή όλων των εποχών, μετά τον ίδιο το Μαρξ και τον Ένγκελς.
Η ανισομετρία, λοιπόν, ανεξάρτητα από την εντασή της, ήταν πάντοτε και όχι μόνο στο ιμπεριαλιστικό στάδιο «απόλυτος νόμος του καπιταλισμού» και «ούτε μπορεί να γίνει διαφορετικά στις συνθήκες της εμπορευματικής παραγωγής». Απ'αυτές λοιπόν τις συνθήκες, από την ανισομετρία που συνόδευε πάντοτε την ανάπτυξη του καπιταλισμού και όχι μόνο στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο, «βγαίνει πώς είναι δυνατή ή νίκη του σοσιαλισμού στην αρχή σε λίγες ή και σε μια μονάχα χώρα». Ακριβώς απ' αυτό, ο Λένιν, βγάζει «το αδιαφιλονίκητο συμπέρασμα, ότι ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να νικήσει ταυτόχρονα σε όλες τις χώρες» εννοώντας ασφαλώς τη νίκη με την έννοια της ανατροπής της αστικής τάξης και την εγκαθίδρυση της εργατικής εξουσίας.
Ο Λένιν, δεν διάβασε μάλλον ποτέ τις «Αρχές του Κομμουνισμού»
του Ένγκελς, καθώς για πρώτη φορά δημοσιεύτηκαν στη Σοβιετική Ένωση το 1923, όταν ήταν ήδη βαριά άρρωστος. Πάντως, σίγουρα δεν τις είχε διαβάσει όταν προέβαινε στις παραπάνω διαπιστώσεις. Αλλά και αν τις είχε διαβάσει πάλι τα ίδια συμπεράσματα θα διατύπωνε, συμπεράσματα που ήταν απόλυτα σύμφωνα με τις θέσεις του Μαρξ και του Ένγκελς, που του ήταν γνωστές από τα ως τότε δημοσιευμένα τους έργα, και δεν ήταν διαφορετικά, όπως είπαμε παραπάνω, ούτε στο γραπτό του Ένγκελς του 1847. Θέσεις που όχι μόνο δεν απέκλειαν αλλά μάλλον προϋπόθεταν την αρχή της επανάστασης, την εγκαθίδρυση δηλ. της εργατικής εξουσίας, σε μια χώρα.
Καμιά λοιπόν διαφοροποίηση του Λένιν δεν υπήρξε, τίποτα το διαφορετικό δεν είπε απ' αυτά που έλεγαν σχετικά οι Μαρξ και Ένγκελς.
Το ότι Λένιν με την έκφραση «νίκη του σοσιαλισμού σε μια χώρα» εννοούσε την ανατροπή της αστικής τάξης και την εγκαθίδρυση της εργατικής εξουσίας και όχι την κατάκτηση της ολοκληρωμένης σσιαλιστικής κοινωνίας, είναι ολοφάνερο, όχι μόνο από το συνολικό του έργο, αλλά και μέσα από τα ίδια τα δύο άρθρα του 1915 και του 1916. Θα χρειαζόταν δεκάδες σελίδες για να χωρέσουν τις διατυπώσεις του Λένιν που διαψεύδουν όλους εκείνους που προσπάθησαν να τον παρουσιάσουν, σαν έναν περιορισμένο εθνικοκομμουνιστή που φανταζόταν τη νίκη της αταξικής κοινωνίας μέσα στα στενά όρια μιάς χώρας ή μιας ομάδας χωρών. Το αράδιασμα αυτών των διατυπώσεων θα ήταν ανώφελο και δεν θα προσέφερε τίποτα στον αναγνώστη που έχει έστω και μια στοιχειώδη σχέση με το θεωρητικό έργο του Λένιν.
Θα παραθέσουμε μόνο ένα μικρό απόσπασμα από μιά απόφαση του 4ου συνεδρίου της Κομμουνιστικής Διεθνούς, το Δεκέβρη του 1922, που δείχνει ότι, όχι μόνο ο Λένιν, αλλά και ολόκληρη η ηγεσία της Διεθνούς έβλεπαν τότε πολύ καθαρά τα ζητήματα και τίποτα δεν προμήνυε το μεγάλο μπέρδεμα και την αλλαγή πλεύσης που θα εγκαινιαζόταν 3 χρόνια αργότερα. Το 4ο συνέδριο της ΚΔ, ήταν το τελευταίο στο οποίο έπαιρνε μέρος ο Δένιν και οι αποφάσεις του έχουν τη σφραγίδα του. Η απόφαση του συνεδρίου πάνω στο θέμα «5 χρόνια ρωσικής επανάστασης και οι προοπτικές της παγκόσμιας επανάστασης» με συνεισηγητές το Δένιν και την Κλάρα Τσέτκιν, αφού χαιρετίζει το ρωσικό προλεταριάτο, εκφράζει το θαυμασμό του για το γεγονός ότι όχι μόνο νίκησε εγκαθιδρύοντας τη δικτατορία του προλεταριάτου και απέκρουσε όλες τις επιθέσεις του ιμπεριαλισμού, αλλά και γιατί κατόρθωσε να έχει επιτυχίες στην οικονομική ανοικοδόμηση, γιατί κατόρθωσε να διατηρήσει την δικτατορία του, την απαραίτητη αυτή
προϋπόθεση για την οικοδόμηση της κομμουνιστικής κοινωνίας, καλεί το προλεταριάτο των καπιταλιστικών χωρών να υπερασπιστεί τη Σοβιετική Ρωσία και να ανατρέψει τον καπιταλισμό, να κατακτήσει στις χώρες του την εργατική εξουσία και να τη θέσει, όπως και οι σοβιετικοί εργάτες, στην υπηρεσία της παγκόσμιας επανάστασης.
«Το 4ο παγκόσμιο συνέδριο», γράφει η απόφαση, «προειδοποιεί τους προλετάριους όλων των χωρών ότι, η προλεταριακή επανάσταση δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να ολοκληρωθεί νικηφόρα στα όρια μιάς ξεχωριστής χώρας, είναι επανάσταση διεθνής και θα νικήσει ως παγκόσμια επανάσταση».14
Αυτές οι καθαρές κουβέντες μπερδεύτηκαν και ξεχάστηκαν από την ηγεσία του κινήματος λίγα χρόνια μόλις μετά. Ο Λένιν, λοιπόν, χρησιμοποιεί την έκφραση «νίκη του σοσιαλισμού» με την έννοια της εγκαθίδρυσης της εργατικής εξουσίας. Αυτή ήταν η τρέχουσα τότε έννοια της «νίκης του σοσιαλισμού» και αυτή χρησιμοποιούσε το επανα-σταικό εργατικό κίνημα της εποχής. Τόσο η αριστερή όσο και η κεντρι-στική πτέρυγα της Β ' Διεθνούς με τον όρο «νίκη του σοσιαλισμού» -εννοούσαν την κατάληψη της εργατικής εξουσίας, σε αντιπαράθεση με το μπερνσταϊνικό ρεβιζιονισμό, που δεν θεωρούσε
πλέον αναγκαία την εξουσία, μιάς και η επίτευξη του σοσιαλισμού θα ερχόταν μέσα από την ποσοτική συ-σώρευση μεταρυθμίσεων στα πλαίσια του συστήματος.
Να τι γράφει σχετικά ο κεντρι-στήςΚ. Κάουτσκιτο 1915:
«Όταν μιλάει κανείς για τη νίκη του σοσιαλισμού εννοεί την πολιτική στιγμή της κατάληψης της κρατικής εξουσίας, εννοεί τη νίκη του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος». 15
Με την ίδια ακριβώς έννοια χρησιμοποιεί τότε και ο Τρότσκι τη «νίκη του σοσιαλισμού». Σε μια απάντηση στο άρθρο του Δένιν το 1915 ο Τρότσκι γράφει:
«Το μοναδικό κάπως συγκεκριμένο ιστορικό επιχείρημα, που είναι αντίθετο στο σύνθημα των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης διατυπώθηκε... στην παρακάτω φράση: "η ανισόμετρη οικονομική και πολιτική ανάπτυξη είναι απόλυτος νόμος του καπιταλισμού". Από δω ο "Σοσιαλδημοκράτης"» (Η εφημερίδα όπου δημοσιεύτηκε το άρθρο του Δένιν) «έβλαλε το συμπέρασμα, ότι είναι δυνατή η νίκη του σοσιαλισμού σε μιά μόνη χώρα και ότι συνεπώς δεν είναι ανάγκη να εξαρτούμε τη διχτατορία του προλεταριάτου σε κάθε ξεχωριστό κράτος από τη δημιουργία των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης. Ότι η καπιταλιστική ανάπτυξη των διαφόρων χωρών είναι ανισόμετρη είναι πέρα για πέρα αδιαμφισβήτητο.
Όμως αυτή η ίδια η ανισομετρία είναι εξαιρετικά ανισόμετρη. Το καπιταλιστικό επίπεδο της Αγγλίας, της Αυστρίας, της Γερμανίας ή της Γαλλίας δεν είναι το ίδιο. Σε σύγκριση όμως με την Αφρική και την Ασία όλες αυτές οι χώρες αποτελούν την καπιταλιστική "Ευρώπη", που είναι ώριμη για την κοινωνική επανάσταση. Το ότι ούτε μιά χώρα δεν πρέπει να "περιμένει" τις άλλες στον αγώνα της, αποτελεί μιά στοιχειώδικη ιδέα, που είναι ωφέλιμο και απαραίτητο να την επαναλαβαίνουμε, για να μην υποκατασταθεί η ιδέα της παράλληλης διεθνούς δράσης με την ιδέα της αναμονής και της διεθνούς απραξίας. Χωρίς να περιμένουμε τους άλλους, αρχίζουμε και συνεχίζουμε τον αγώνα πάνω σε εθνική βάση, έχοντας την απόλυτη πεποίθηση, ότι η πρωτοβουλία μας θα δώσει ώθηση στην αγώνα των άλλων χωρών, αν όμως αυτό δεν πρόκειται να γίνει, τότε είναι μάταιο να πιστεύουμε - το αποδείχνει και η πείρα της ιστορίας και η θεωρητική σκέψη - ότι λόγου χάρη μια επαναστατική Ρωσία θα μπορούσε να ανθέ-ξει μπροστά σε μιά συντηρητική Ευρώπη, ή ότι μια σοσιαλιστική Γερμανία θα μπορούσε να παραμείνει απομονωμένη μέσα στον καπιταλιστικό κόσμο»16
Ο Τρότσκι λοιπόν διαφωνεί με το Δένιν όχι για τη δυνατότητα νίκης του σοσιαλισμού με την έννοια της κατάκτησης της αταξικής κοινωνιας, χρησιμοποιεί κι αυτός τη «νίκη του σοσιαλισμού» με την τότε τρέχουσα έννοια, και κριτικάρει το Λένιν που θεωρεί δυνατό να νικήσει η δικτατορία του προλεταριάτου και να κρατηθεί στα πλαίσια μιάς χώρας ή ομάδας χωρών, έχοντας την άποψη ότι κάτι τέτιο δεν μπορεί να γίνει και δεν μπορεί να παραμείνει απομονωμένη π.χ. μιά σοσιαλιστική Γερμανία, δηλαδή μιά Γερμανία της δικτατορίας του προλεταριάτου μέσα σε έναν καπιταλιστικό περίγυρο.
Αυτή λοιπόν ήταν η τρέχουσα τότε έννοια της «νίκης του σοσιαλισμού» και μ' αυτήν την έννοια χρησιμοποιούνταν όχι μόνο από το Λένιν αλλά και απ' όλους τους επαναστάτες της εποχής, τουλάχιστον ως το 1924.
Είπαμε παραπάνω, ότι ο Λένιν, μιλώντας στα 1915 και 1916 για τη δυνατότητα« νίκης του σοσιαλισμού σε μιά χώρα» με την τρέχουσα τότε, όπως δείξαμε, έννοια, δεν είπε τίποτα διαφορετικό από αυτά που είχαν πει σχετικά ο Μαρξ και ο Ένγκελς.
Αν ο Λένιν διαπίστωνε ότι οι θέσεις των δασκάλων του πάλιωσαν, δεν θα δίσταζε καθόλου να το διατυπώσει ευθέως και να εξηγήσει αναλυτικά γιατί και πως άλλαξαν, όπως εξάλλου το έκανε σε άλλες περιπτώσεις.
Ο Λένιν όμως δεν έκανε κάτι τέτιο, απλά διατύπωσε σε δυό μικρά σε έκταση άρθρα του, μιά θέση που τη θεωρούσε και ήταν μαρξιστική!!
Υπήρχαν όμως ιδιαίτεροι λόγοι για την επαναδιατύπωση μιάς γνωστής μαρξιστικής θέσης;
Υπήρχαν και μάλιστα πολλοί και σημαντικοί λόγοι για κάτι τέτιο!
Κατ' αρχήν η μαρξιστική αυτή θέση του Λένιν δεν ήταν γενικά παραδεκτή από ολόκληρο το επαναστατικό κίνημα της εποχής. Διεξάγονταν τότε ευρέως μεγάλες συζητήσεις για το που θα νικήσει η επανάσταση, αν η νίκη της είναι δυνατή μόνο στις αναπτυγμένες ή μήπως είναι δυνατό να επέλθει αρχικά και σε μιά σχετικά καθυστερημένη χώρα.
Η αντίληψη που κυριαρχούσε, ήταν, ότι η επανάσταση μπορεί να νικήσει αρχικά στις αναπτυγμένες μεγάλες χώρες του καπιταλισμού. Αυτή η αντίληψη απέκλειε να νικήσει αρχικά η επανάσταση σε μιά μικρότερη αναπτυγμένη χώρα, πολύ περισσότερο σε μια σχετικά καθυστερημένη. Ο Λένιν, πίστευε τότε κι αυτός, ότι η σοσιαλιστική επανάσταση θα νικήσει αρχικά σε μιά από τις αναπτυγμένες χώρες, σε μια από τις μεγάλες ιμπεριαλιστικές χώρες, δεν απέκλειε όμως καθόλου, αυτό να συμβεί και σε μιά από τις μικρότερες αναπτυγμένες χώρες, σε μια μικρή ιμπεριαλιστική χώρα. Αυτές τις μεγάλες ή μικρότερες αναπτυγμένες χώρες αφορούσε ή «νίκη του σοσιαλισμού σε μιά χώρα». Γι' αυτές ακριβώς έκανε λόγο στα δύο του άρθρα και δεν εννοούσε καθόλου τη Ρωσία, για την οποία είχε ακόμη τότε τη γνώμη, ότι δεν επίκειται η νίκη της προλεταριακής επανάστασης στο άμεσο μέλλον.
Στην Ελβετία, όπου ζούσε τότε ο Λένιν, η δεξιά πτέρυγα του Σοσιαλιστικού κόμματος αυτής της χώρας, δικαιολογούσε τη μεταρυθμιστική της πρακτική ακριβώς με την «ανύπαρκτη» δυνατότητα της σοσιαλιστικής επανάστασης σε μιά μικρή χώρα σαν την Ελβετία. Γι' αυτούς λοιπόν η σοσιαλιστική επανάσταση στην Ελβετία ήταν μιά ουτοπία, «μιά μακρινή και απροσδιόριστη δυνατότητα», μιάς και, «οι μεγάλες δυνάμεις δεν θα ανεχθούν ποτέ μιά σοσιαλιστική Ελβετία, και τα πρώτα κιόλας φύτρα μιάς σοσιαλιστικής επανάστασης στην Ελβετία θα συνθλίβουν κάτω από την κολοσιαία υπεροχή δυνάμεων αυτών των κρατών»!
Αυτό «αναμφίβολα θα ήταν σωστό», απαντάει ο Λένιν το Δεκέμβριο του 1916, «αν, πρώτο, θα ήταν δυνατή η απαρχή της επανάστασης στην Ελβετία, χωρίς να προκαλέσει ένα ταξικό κίνημα αλληλεγγύης στις γειτονικές χώρες — δεύτερο, αν οι μεγάλες αυτές δυνάμεις δεν βρίσκονταν στο αδιέξοδο ενός «πολέμου εξάντλησης», που έχει σχεδόν εξαντλήσει πια την υπομονή και των πιο υπομονητικών λαών. Και τη στιγμή αυτή μιά στρατιωτική επέμβαση των μεγάλων δυνάμεων, που είναι εχθρικές μεταξύ τους, δεν θα αποτελούσε παρά τον πρόλογο στο ξέσπασμα της επανάστασης σ' όλη την Ευρώπη».17 Η πιό διαδεδομένη όμως αντίληψη εκείνη την εποχή, ήταν αυτή, που συνέδεε τη νίκη της επανάστασης με την «Ένωση Κρατών», αυτή που εξαρτούσε την προλεταριακή νίκη στην Ευρώπη από την πραγματοποίηση του συνθήματος «για τις Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης». Οι υποστηρικτές του συνθήματος αυτού θεωρούσαν πως με την επαναστατική ανατροπή των αντιδραστικών μοναρχιών της Ρωσίας, της Γερμανίας και της Αυστροουγγαρίας θα μπορούσε να υλοποιηθεί το σύνθημα αυτό, να δημιουργηθούν οι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης και να περάσουν στα χέρια του προλεταριάτου.
Μ' αυτή την έννοια μιλούσαν τότε για την «ταυτόχρονη νίκη» και όχι γιατί είχαν δεχτεί κάποια «επιρροή από τη διατύπωση του Ένγκελς του 1847, την ύπαρξη της οποίας εξάλλου ούτε καν γνώριζαν.
Η αντίληψη αυτή είχε τους υποστηρικτές της σε όλες τις πτέρυγες του κινήματος της εποχής εκείνης.
Ο Κ. Κάουτσκυ που είχε διατυπώσει ήδη τη θεωρία του για τον υπεριμπεριαλισμό, και που υπεράσπιζε στον πόλεμο τη «δική του αστική τάξη», θεωρούσε πώς ο καπιταλισμός δεν έφτασε ακόμη στο τέλος του, χρειάζεται ακόμη την τελευταία του μορφή, που θα είναι η Ένωση Κρατών, και αφού επιτευχθεί, θα περιέλθει στην εξουσία του προλεταριάτου.
Γράφει λοιπόν ο Κ. Κάουτσκι το 1915.
«Η ένωση κρατών είναι αναγκαία για τον καπιταλισμό. Είναι η ανώτατη και τελευταία εκείνη μορφή του, που θα περάσει στα χέρια του προλεταριάτου».18
Αλλά δεν ήταν μόνο ο Κάουτσκι, ούτε μόνο ο Τρότσκι, που όπως φαίνεται από το απόσπασμα κειμένου του, που παραθέσαμε παραπάνω, είχε τότε μια τέτια αντίληψη. Με τον ίδιο τρόπο κατανοούσαν το σύνθημα για τις Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης και πολλοί άλλοι, π.χ. οι αριστεροί συσιαλιστές της Γερμανίας και ανάμεσα τους η Ρόζα Λούξε-μπουργκ. Ο Λένιν, που αρχικά δέχτηκε το σύνθημα αυτό, το απορίπτει στη συνέχεια, όχι όμως «από την άποψη ότι επισκιάζει ή αδυνατίζει το σύνθημα της σοσιαλιστικής επανάστασης», όπως έλεγαν κάποιοι στο κόμμα του, αλλά γιατί το οικονομικό του περιεχόμενο δεν ανταποκρίνεται πλέον στις συνθήκες του ιμπεριαλισμού.
«Αν όμως», γράφει, «το σύνθημα των δημοκρατικών Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης, σε συνδυασμό με την επαναστατική ανατροπή των τριών αντιδραστικότατων μοναρχιών της Ευρώπης, μ' επικεφαλής τη ρωσική μοναρχία, είναι τελείως άψογο σαν πολιτικό σύνθημα, ωστόσο μένει ακόμη ένα σπουδαιότατο ζήτημα, το ζήτημα του οικονομικού περιεχομένου και της οικονομικής σημασίας αυτού του συνθήματος. Από την άποψη των οικονομικών όρων του ιμπεριαλισμού, δηλαδή της εξαγωγής κεφαλαίων και του μοιράσματος του κόσμου από τις «προηγμένες» και «πολιτισμένες» αποικιακές δυνάμεις, οι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης μέσα σε καπιταλιστικό καθεστώς είτε είναι απραγματοποίητες, είτε είναι αντιδραστικές (υπο-γράμιση δική μας).
...Φυσικά είναι δυνατές προσωρινές (υπογράμιση του Λένιν) συμφωνίες ανάμεσα σε καπιταλιστές και ανάμεσα σε κράτη. Μ' αυτή την έννοια μπορεί να δημιουργηθούν και οι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης σαν συμφωνία των Ευρωπαίων (υπογράμμιση του Λένιν) καπιταλιστών μόνο με το σκοπό να πνίξουν από κοινού το σοσιαλισμό στην Ευρώπη, να περιφρουρήσουν από κοινού τις ληστεμένες αποικίες ενάντια στην Ιαπωνία και στην Αμερική». Η δημιουργία τους, «με τη σημερινή οικονομική βάση, δηλαδή στις συνθήκες του καπιταλισμού, θα σήμαινε οργάνωση της αντίδρασης, για να παρεμποδιστεί η πιό γρήγορη ανάπτυξη της Αμερικής»19
Το σύνθημα λοιπόν αυτό δεν μπορεί πλέον να πραγματοποιηθεί ως α-στικοδημοκρατικό αίτημα. Γι' αυτό ο Λένιν το απορρίπτει. Αλλά ούτε ως σοσιαλιστικό αίτημα μπορεί να σταθεί καθώς όπως γράφει, «Πέρασαν για πάντα οι καιροί που η υπόθεση της δημοκραίας και η υπόθεση του σοσιαλισμού συνδέονταν μόνο με την Ευρώπη»20 (Υπογράμμιση δική μας). Το σοσιαλιστικό αίτημα δεν είναι πλέον οι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης, αλλά οι Ενωμένες Πολιτείες του Κόσμου(!), λέει ο Λένιν, αλλά αμφιβάλλει αν θα ήταν σωστό και αυτό το σύνθημα, γιατί θα μπορούσε να ερμηνευτεί ότι είναι αδύνατη η νίκη σε μία χώρα και να οδηγήσει την εργατική τάξη στην αδράνεια και στην απάθεια εν αναμονή της παγκόσμιας νίκης.
«Οι Ενωμένες Πολιτείες του κόσμου (και όχι της Ευρώπης)» γράφει, «είναι η κρατική εκείνη μορφή ένωσης και ελευθερίας των εθνών, που εμείς τη συνδέουμε με το σοσιαλισμό — ως τότε που η πλήρης νίκη του κομμουνισμού θα οδηγήσει στην οριστική εξαφάνιση κάθε κράτους, μαζί και του δημοκρατικού. Ωστόσο το σύνθημα των Ενωμένων Πολιτειών του κόσμου, σαν αυτοτελές σύνθημα, είναι αμφίβολο αν θα ήταν σωστό, πρώτο γιατί συγχωνεύεται με το σοσιαλισμό και, δεύτερο, γιατί θα μπορούσε να προκαλέσει τη λαθεμένη ερμηνεία ότι είναι αδύνατη η νίκη του σοσιαλισμού σε μιά μόνη χώρα, τη λαθεμένη ερμηνεία για τη στάση αυτής της χώρας απέναντι στις υπόλοιπες».20
Οι Ενωμένες Πολιτείες του κόσμου, λοιπόν, είναι, κατ το Λένιν, νοητές μόνο ως παγκόσμια δικτατορία του προλεταριάτου, ως «ελεύθερη ένωση των εθνών στο σοσιαλισμό», ένα αναγκαίο μεταβατικό πέρασμα για την απονέκρωση του κράτους, γιά την απονέκρωση της έννοιας του έθνους με τη συγχώνευση των εθνών, και την κατάκτηση της αταξικής κοινωνίας και του ενοποιημένου κόσμου, την κατάκτηση του σοσιαλισμού - κομμουνισμού. Αυτή η παγκόσμια δικτατορία του προλεταριάτου δεν μπορεί να νικήσει με μιάς, θα χρειαστούν πολλές προσπάθειες και σκληρή ταξική πάλη, ακόμα και πόλεμοι των προλεταριακών δημοκρατιών ενάντια στα καπιταλιστικά κράτη. «Δεν είναι δυνατή η ελεύθερη ένωση των εθνών στο σοσιαλισμό χωρίς μιά λίγο - πολύ μακρόχρονη, επίμονη πάλη των σοσιαλιστών δημοκρατιών ενάντια στα οπισθοδρομικά κράτη».20
Αυτή η επίμονη και μακρόχρονη πάλη, οι εμφύλιοι, αλλά και οι πόλεμοι ανάμεσα στα εργατικά και τα οπισθοδρομικά κράτη αποτελούν την προϋπόθεση για τη νίκη της παγκό-σιας δικτατορίας του προλεταριάτου.
«Ο σοσιαλισμός που νίκησε σε μιά μόνη χώρα δεν αποκλείει καθόλου μεμιάς όλους γενικά τους πολέμους, απεναντίας, του προϋποθέτει...
Στις περιπτώσεις ...(άμεσης επιδίωξης) της αστικής τάξης των άλλων χωρών να συντρίψει το νικηφόρο προλεταριάτο του σοσιαλιστικού κράτους», δηλαδή της εργατικής τάξης που νίκησε σε μια ή σε μερικές χώρες, «σ' αυτές τις περιπτώσεις, ο πόλεμος από την πλευρά μας θα ήταν νόμιμος και δίκαιος. Θα ήταν πόλεμος υπέρ του σοσιαλισμού για την απελευθέρωση άλλων λαών από την αστική τάξη... Μόνο αφού ανατρέψουμε, νικήσουε οριστικά και απαλλοτριώσουμε την αστική τάξη σ' όλο τον κόσμο, και όχι μονάχα σε μια χώρα, οι πόλεμοι θα γίνουν αδύνατοι».21
Αυτά γράφει, ανάμεσα σ' άλλα, ο Λένιν στα δυό του άρθρα. Στα άρθρα, που κάποιοι τα θεώρησαν ως βάση της «λενινιστικής»θεωρίας για τη νίκη του ολοκληρωμένου σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα. Έτσι, οι συλλέκτες τσιτάτων, αποσπασμένων από το συνολικό κείμενο, οι διάφοροι δογματικοί και ανιστόρητοι «μελετητές», κατόρθωσαν να παρουσιάσουν το Λένιν, τον αταλάντετο διε-θνιστή, το φλογερό κήρυκα της παγκόσμιας επανάστασης, σαν ένα μίζερο «εθνικοκομμουνιστή», έναν αξιοθρήνητο πασιφιστή, ένα σοσιαλιστή της αράδας, κυριαρχούμενο από την «εθνική στενότητα».
«Η ένωση κρατών είναι αναγκαία για τον καπιταλισμό. Είναι η ανώτατη και τελευταία εκείνη μορφή του, που θα περάσει στα χέρια του προλεταριάτου».18
Αλλά δεν ήταν μόνο ο Κάουτσκι, ούτε μόνο ο Τρότσκι, που όπως φαίνεται από το απόσπασμα κειμένου του, που παραθέσαμε παραπάνω, είχε τότε μια τέτια αντίληψη. Με τον ίδιο τρόπο κατανοούσαν το σύνθημα για τις Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης και πολλοί άλλοι, π.χ. οι αριστεροί συσιαλιστές της Γερμανίας και ανάμεσα τους η Ρόζα Λούξε-μπουργκ. Ο Λένιν, που αρχικά δέχτηκε το σύνθημα αυτό, το απορίπτει στη συνέχεια, όχι όμως «από την άποψη ότι επισκιάζει ή αδυνατίζει το σύνθημα της σοσιαλιστικής επανάστασης», όπως έλεγαν κάποιοι στο κόμμα του, αλλά γιατί το οικονομικό του περιεχόμενο δεν ανταποκρίνεται πλέον στις συνθήκες του ιμπεριαλισμού.
«Αν όμως», γράφει, «το σύνθημα των δημοκρατικών Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης, σε συνδυασμό με την επαναστατική ανατροπή των τριών αντιδραστικότατων μοναρχιών της Ευρώπης, μ' επικεφαλής τη ρωσική μοναρχία, είναι τελείως άψογο σαν πολιτικό σύνθημα, ωστόσο μένει ακόμη ένα σπουδαιότατο ζήτημα, το ζήτημα του οικονομικού περιεχομένου και της οικονομικής σημασίας αυτού του συνθήματος. Από την άποψη των οικονομικών όρων του ιμπεριαλισμού, δηλαδή της εξαγωγής κεφαλαίων και του μοιράσματος του κόσμου από τις «προηγμένες» και «πολιτισμένες» αποικιακές δυνάμεις, οι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης μέσα σε καπιταλιστικό καθεστώς είτε είναι απραγματοποίητες, είτε είναι αντιδραστικές (υπο-γράμιση δική μας).
...Φυσικά είναι δυνατές προσωρινές (υπογράμιση του Λένιν) συμφωνίες ανάμεσα σε καπιταλιστές και ανάμεσα σε κράτη. Μ' αυτή την έννοια μπορεί να δημιουργηθούν και οι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης σαν συμφωνία των Ευρωπαίων (υπογράμμιση του Λένιν) καπιταλιστών μόνο με το σκοπό να πνίξουν από κοινού το σοσιαλισμό στην Ευρώπη, να περιφρουρήσουν από κοινού τις ληστεμένες αποικίες ενάντια στην Ιαπωνία και στην Αμερική». Η δημιουργία τους, «με τη σημερινή οικονομική βάση, δηλαδή στις συνθήκες του καπιταλισμού, θα σήμαινε οργάνωση της αντίδρασης, για να παρεμποδιστεί η πιό γρήγορη ανάπτυξη της Αμερικής»19
Το σύνθημα λοιπόν αυτό δεν μπορεί πλέον να πραγματοποιηθεί ως α-στικοδημοκρατικό αίτημα. Γι' αυτό ο Λένιν το απορρίπτει. Αλλά ούτε ως σοσιαλιστικό αίτημα μπορεί να σταθεί καθώς όπως γράφει, «Πέρασαν για πάντα οι καιροί που η υπόθεση της δημοκραίας και η υπόθεση του σοσιαλισμού συνδέονταν μόνο με την Ευρώπη»20 (Υπογράμμιση δική μας). Το σοσιαλιστικό αίτημα δεν είναι πλέον οι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης, αλλά οι Ενωμένες Πολιτείες του Κόσμου(!), λέει ο Λένιν, αλλά αμφιβάλλει αν θα ήταν σωστό και αυτό το σύνθημα, γιατί θα μπορούσε να ερμηνευτεί ότι είναι αδύνατη η νίκη σε μία χώρα και να οδηγήσει την εργατική τάξη στην αδράνεια και στην απάθεια εν αναμονή της παγκόσμιας νίκης.
«Οι Ενωμένες Πολιτείες του κόσμου (και όχι της Ευρώπης)» γράφει, «είναι η κρατική εκείνη μορφή ένωσης και ελευθερίας των εθνών, που εμείς τη συνδέουμε με το σοσιαλισμό — ως τότε που η πλήρης νίκη του κομμουνισμού θα οδηγήσει στην οριστική εξαφάνιση κάθε κράτους, μαζί και του δημοκρατικού. Ωστόσο το σύνθημα των Ενωμένων Πολιτειών του κόσμου, σαν αυτοτελές σύνθημα, είναι αμφίβολο αν θα ήταν σωστό, πρώτο γιατί συγχωνεύεται με το σοσιαλισμό και, δεύτερο, γιατί θα μπορούσε να προκαλέσει τη λαθεμένη ερμηνεία ότι είναι αδύνατη η νίκη του σοσιαλισμού σε μιά μόνη χώρα, τη λαθεμένη ερμηνεία για τη στάση αυτής της χώρας απέναντι στις υπόλοιπες».20
Οι Ενωμένες Πολιτείες του κόσμου, λοιπόν, είναι, κατ το Λένιν, νοητές μόνο ως παγκόσμια δικτατορία του προλεταριάτου, ως «ελεύθερη ένωση των εθνών στο σοσιαλισμό», ένα αναγκαίο μεταβατικό πέρασμα για την απονέκρωση του κράτους, γιά την απονέκρωση της έννοιας του έθνους με τη συγχώνευση των εθνών, και την κατάκτηση της αταξικής κοινωνίας και του ενοποιημένου κόσμου, την κατάκτηση του σοσιαλισμού - κομμουνισμού. Αυτή η παγκόσμια δικτατορία του προλεταριάτου δεν μπορεί να νικήσει με μιάς, θα χρειαστούν πολλές προσπάθειες και σκληρή ταξική πάλη, ακόμα και πόλεμοι των προλεταριακών δημοκρατιών ενάντια στα καπιταλιστικά κράτη. «Δεν είναι δυνατή η ελεύθερη ένωση των εθνών στο σοσιαλισμό χωρίς μιά λίγο - πολύ μακρόχρονη, επίμονη πάλη των σοσιαλιστών δημοκρατιών ενάντια στα οπισθοδρομικά κράτη».20
Αυτή η επίμονη και μακρόχρονη πάλη, οι εμφύλιοι, αλλά και οι πόλεμοι ανάμεσα στα εργατικά και τα οπισθοδρομικά κράτη αποτελούν την προϋπόθεση για τη νίκη της παγκό-σιας δικτατορίας του προλεταριάτου.
«Ο σοσιαλισμός που νίκησε σε μιά μόνη χώρα δεν αποκλείει καθόλου μεμιάς όλους γενικά τους πολέμους, απεναντίας, του προϋποθέτει...
Στις περιπτώσεις ...(άμεσης επιδίωξης) της αστικής τάξης των άλλων χωρών να συντρίψει το νικηφόρο προλεταριάτο του σοσιαλιστικού κράτους», δηλαδή της εργατικής τάξης που νίκησε σε μια ή σε μερικές χώρες, «σ' αυτές τις περιπτώσεις, ο πόλεμος από την πλευρά μας θα ήταν νόμιμος και δίκαιος. Θα ήταν πόλεμος υπέρ του σοσιαλισμού για την απελευθέρωση άλλων λαών από την αστική τάξη... Μόνο αφού ανατρέψουμε, νικήσουε οριστικά και απαλλοτριώσουμε την αστική τάξη σ' όλο τον κόσμο, και όχι μονάχα σε μια χώρα, οι πόλεμοι θα γίνουν αδύνατοι».21
Αυτά γράφει, ανάμεσα σ' άλλα, ο Λένιν στα δυό του άρθρα. Στα άρθρα, που κάποιοι τα θεώρησαν ως βάση της «λενινιστικής»θεωρίας για τη νίκη του ολοκληρωμένου σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα. Έτσι, οι συλλέκτες τσιτάτων, αποσπασμένων από το συνολικό κείμενο, οι διάφοροι δογματικοί και ανιστόρητοι «μελετητές», κατόρθωσαν να παρουσιάσουν το Λένιν, τον αταλάντετο διε-θνιστή, το φλογερό κήρυκα της παγκόσμιας επανάστασης, σαν ένα μίζερο «εθνικοκομμουνιστή», έναν αξιοθρήνητο πασιφιστή, ένα σοσιαλιστή της αράδας, κυριαρχούμενο από την «εθνική στενότητα».
Οι τοποθετήσεις του Στάλιν
Τον Απρίλη - Μάη του 1924, δημοσιεύτηκαν στην «Πράβδα», με τίτλο «Οι βάσεις του λενινισμού», μιά σειρά διαλέξεις του Στάλιν, που έδο-σε στο Πανεπιστήμιο Σβερντλοφ. Οι διαλέξεις αυτές έγιναν μετά τη 13η συνδιάσκεψη του ΚΚΡ (μπ), όπου, σε βασικό ζήτημα είχε αναδειχθεί η αντίκρουση των απόψεων του Τρό-τσκι σε μιά σειρά ζητήματα, όπως η «γραφειοκρατικοποίηση του κομματικού μηχανισμού», η «ελευθερία δράσης ομάδων μέσα στο κόμμα» κ.ά.
Στόχος του Στάλιν, σ' αυτές τις διαλέξεις ήταν, να υπερασπιστεί τις θέσεις του Λένιν και να αποκρούσει τις προσπάθειες αντικατάστασης στο κόμμα του λενινισμού με τον «παλιό και νέο τροτσκισμό».
Χωρίς να αναφέρει στις διαλέξεις αυτές το όνομα του Τρότσκι, ασκεί κριτική και πολεμική ενάντια στους «διαρκιστές» (δηλ. τους οπαδούς της τροτσκιστικής θεωρίας περί διαρκούς επανάστασης), επισημαίνει σωστά, ότι «δεν καταλαβαίνουν το σοβαρό ρόλο της αγροτιάς στη ρωσική επανάσταση, υποτιμούσαν τη δύναμη της επαναστατικής ενέργειας της αγροτιάς»·22 Λέει ακόμα επίσης σωστά, κατά τη γνώμη μας, ότι «ο Λένιν πρότεινε να στεφανώσουμε (υπογράμμιση του ίδιου) το έργο της επανάστασης με το πέρασμα της εξουσίας στο προλεταριάτο, ενώ οι οπαδοί της "διαρκούς" επανάστασης σκόπευαν ν' αρχίσουν (υπογράμμιση του ίδιου) απευθείας με την εξουσία του προλεταριάτου...
...Ο Λένιν συνεπώς καταπολεμούσε τους οπαδούς της "διαρκούς" επανάστασης όχι για το ζήτημα του αδιάκοπου της επανάστασης, γιατί ο ίδιος ο Λένιν ήταν υπέρ της άποψης του αδιάκοπου της επανάστασης, μα γιατί υποτιμούσαν το ρόλο της αγροτιάς που είναι η μεγαλύτερη εφεδρεία του προλεταριάτου, γιατί δεν κατανοούσαν την ιδέα της ηγεμονίας του προλεταριάτου».22
Στη συνέχεια, παρουσιάζοντας ένα ακόμη από «τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της λενινιστικής θεωρίας της προλεταριακής επανάστασης», παίρνει ως εξής θέση στο ζή-τηα της νίκης της επανάστασης και του σοσιαλισμού:
«Παλιότερα θεωρούσαν πως είναι αδύνατη η νίκη της επανάστασης σε μια χώρα... Τώρα αυτή η άποψη δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Τώρα πρέπει να ξεκινάμε από τη δυνατότητα μιάς τέτοιας νίκης, γιατί ο ανισόμετρος και αλμα-τικός χαρακτήρας της ανάπτυξης των διαφόρων καπιταλιστικών χωρών μέσα στις συνθήκες του ιμπεριαλισμού, η ανάπτυξη των κατασ-ροφικών αντιθέσεων μέσα στον ιμπεριαλισμό, που οδηγούν σε ανα-πόφευκους πολέμους, η ανάπτυξη του επαναστατικού κινήματος σε όλες τις χώρες του κόσμου - όλα αυτά κάνουν όχι μόνο δυνατή, αλλά και αναγκαία τη νίκη του προλεταριάτου σε ξεχωριστές χώρες. Η ιστορία της επανάστασης στη Ρωσία αποτελεί μιά άμεση απόδειξη γι' αυτό».22 Και αμέσως παρακάτω συνεχίζει:
«Η ανατροπή όμως της εξουσίας της αστικής τάξης και η εγκαθίδρυση της εξουσίας του προλεταριάτου σε μιά μόνη χώρα δεν σημαίνει ακόμα και εξασφάλιση της πλέριας νίκης του σοσιαλισμού...Μπορεί άραγε να επιτευχθεί η οριστική νίκη του σοσιαλισμού σε μιά μόνη χώρα χωρίς τις κοινές προσπάθειες των προλετάριων μερικών προχωρημένων χωρών; Όχι. είναι αδύνατο. Για την ανατροπή της αστικής τάξης αρκούν οι προσπάθειες μιάς μόνης χώρας: αυτό μας το δείχνει η ιστορία της επανάστασης μας. Για την οριστική νίκη του σοσιαλισμού, για την οργάνωση της σοσιαλιστικής παραγωγής, δεν είναι πιά αρκετές οι προσπάθειες μιάς μόνης χώρας, ιδιαίτερα μιάς τέτιας αγροτικής χώρας, όπως είναι
η Ρωσία· γι' αυτό χρειάζονται οι προσπάθειες των προλετάριων μερικών προχωρημένων χωρών».*23
* Η περικοπή αυτή από τις «Βάσεις του λενινισμού», που περιέχονται στον 6ο τόμο το>ν Απάντων του Στάλιν, εμφανίζεται εκεί τροποποιημένη με βάση τη νεότερη θεωρία του Στάλιν. Γι' αυτό την παρεθέτουμε εδο') με βάση το αρχικό κείμενο, όπως δημοσιεύτηκε στην «Πράβδα» και όπως την αντέγραψε ο ίδιος ο Στάλιν το Γενάρι 1926, όταν και την αναθεώρησε θεωρώντας την «ανεπαρκή και λεθεμένη». «Ο Λένιν εξέφρασε αυτή την ιδέα με δυο λέξεις, λέγοντας ότι καθήκον της νικήτριας επανάστασης είναι να πραγματοποιήσει «το ανώτατο όριο εκείνου, που μπορεί να πραγματοποιήσει σε μια μόνη χώρα για την ανάπτυξη, την υποστήριξη, το ξύπνημα της επανάστασης σ' όλες τις χώρες».22
Από τις περικοπές αυτές φαίνεται, ότι ο Στάλιν μιλάει ακόμα, το 1924, τη μπολσεβίκικη γλώσσα και υπερασπίζεταί σε γενικές γραμμές σωστά το λενινισμό. Την ίδια εντύπωση αποκομίζει κανείς διαβάζοντας κείμενα του εκείνης της χρονιάς, αλλά και ορισμένα των επομένων χρόνων. Αντιγράφουε μερικές χαρακτηριστικές περικοπές:
Το Δεκέμβριο του 1924 γράφει: «Η νίκη της επανάστασης σε μια χώρα...είναι ταυτόχρονα η απαρχή και η προϋπόθεση της παγκόσμιας επανάστασης».24 και,
«Αν είναι σωστή η θέση ότι είναι αδύνατη η οριστική νίκη του σοσιαλισμού στην πρώτη απελευθερωμένη χώρα χωρίς τις κοινές προσπάθειες των προλετάριων μερικών χωρών, εξίσου σωστό είναι και το γεγονός ότι η παγκόσμια επανάσταση θ' αναπτυχθεί τόσο πιο γρήγορα και σταθερά, όσο πιο αποτελεσματική θαναι η βοήθεια της πρώτης σοσιαλιστικής χώρας προς τους εργάτες και τις εργαζόμενες μάζες όλων των άλλων χωρών»24· και,
«Η παγκόσμια σημασία της επανάστασης του Οκτώβρη βρίσκεται ...και στο γεγονός ότι είναι το πρώτο στάδιο της παγκόσμιας επανάστασης και μιά ισχυρή βάση για την παραπέρα ανάπτυξη της».24
Το 1925, σε μια ομιλία του στο Πανεπιστήμιο Σβερντλόφ, λέει σε άψογη μαρξιστικολενινιστική γλώσσα:
«Η δικτατορία του προλεταριάτου δεν είναι αυτοσκοπός. Η διχτα-τορία είναι το μέσο, ο δρόμος προς το σοσιαλισμό.Και τι είναι σοσιαλισμός; Σοσιαλισμός είναι το πέρασμα από την κοινωνία με διχτατορία του προλεταριάτου στην κοινωνία χωρίς κράτος».25
Το Γενάρη του 1926, αναφέρει ως ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της δικτατορίας του προλεταριάτου τη «χρησιοποιήσή της εξουσίας του προλεταριάτου για την οργάνωση του σοσιαλισμού, για την εξάλειψη των τάξεων, για το πέρασμα στην αταξική κοινωνία, στη σοσιαλιστική κοινωνία».26
Ο Στάλιν, γνώριζε, λοιπόν καλά τις λενινιστικές θέσεις, και διαβάζοντας τα παραπάνω θα νόμιζε κανείς, ότι εννοεί, όπως και ο Λένιν, ότι η επανάσταση νικάει με τη στενή έννοια αρχικά σε μιά χώρα, εγκαθιδρύει τη δικτατορία του προλεταριάτου, προχωρεί στην οικοδόμηση, πραγματοποιώντας ότι είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί σε μια χώρα, δίνει τη μεγαλύτερη δυνατή στήριξη στο προλεταριάτο των άλλων χωρών, ώσπου να νικήσει η δικτατορία του προλεταριάτου παγκόσμια ή τουλάχιστον στις βασικές χώρες, ώσπου να κατακτηθεί δηλαδή η απαραίτητη προϋπόθεση για να προχωρήσει η ανθρωπότητα στην ακρατική και αταξική κοινωνία, στο σοσιαλισμό -κομμουνισμό.
Ο Στάλιν, όμως, αρχίζει, από το Δεκέμβρη του 1924 και μετά, να χρη-σιοποιεί τις σχετικές έννοιες όχι λενινιστικά αλλά με ένα ξεχωριστό δικό του τρόπο, και διολισθαίνοντας σταδιακά γεμίζει τις λενινιστικές έννοιες με ένα ριζικά αντίθετο περιεχόμενο. Έτσι, ενώ ακόμα το Μάη του 1924 δήλωνε κατηγορηματικά, ότι «είναι αδύνατο να επιτευχθεί η οριστική νίκη του σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα», φτάνει ένα χρόνο αργότερα, το Μάη του 1925, στην εκ διαμέτρου αντίθετη διατύπωση και μας διαβεβαιώνει, και μάλιστα στο όνομα του λενινισμού, ότι «μπορούμε να χτίσουμε το σοσιαλισμό και θα τον χτίσουμε μαζί με την αγροτιά».
Τα νέα του συμπεράσματα τα επενδύει θεωρητικά. Προχωρεί στην κατασκευή μιας θεωρίας περί εσωτερικών και εξωτερικών αντιθέσεων, συμπεραίνει ότι οι εσωτερικές αντιθέσεις ανάμεσα στην εργατική τάξη και την αγροτιά της Ρωσίας μπορούν να λυθούν χωρίς βοήθεια από το προλεταριάτο των άλλων χωρών και συνεπώς να επιτευχθεί η νίκη του σοσιαλισμού στη χώρα.
Αυτή η νίκη του σοσιαλισού δεν είναι όμως ακόμα οριστικά εξασφαλισμένη καθώς υπάρχουν οι εξωτερικές αντιθέσεις, και αυτές δεν μπορούν να λυθούν με τις προσπάθειες μόνο του προλεταριάτου της Ρωσίας, για τη λύση τους απαιτούνται οι προσπάθειες μερικών χωρών, χρειάζεται η βοήθεια του παγκόσμιου προλεταριάτου.
Αυτονομώντας τις εσωτερικές από τις εξωτερικές αντιθέσεις, λες και είναι ποτέ δυνατό να υπάρχουν εσωτερικές ταξικές αντιθέσεις σε μια χώρα ανεξάρτητες από την οικονομικοκοινωνική κίνηση στον υπόλοιπο κόσμο, πιστεύει ότι μπορούν να λυθούν οι αντιθέσεις ανάμεσα στην εργατική τάξη και την αγροτιά (που κατά τη γνώμη του είναι οι μόνες τάξεις που απόμειναν ακόμα, ήδη στη Ρωσία τη·ς ΝΕΠ), και να προχωρήσουν έτσι στην κοινωνία χωρίς τάξεις ανεξάρτητα από το τι συμβαίνει στον υπόλοιπο κόσμο, να πετύχουν την πλήρη νίκη του σοσιαλισμού. Αυτή όμως η πλήρης νίκη δεν είναι ακόμα η οριστική, και το μόνο μέλημα του Στάλιν είναι πώς θα εξασφαλιστεί αυτή η σοσιαλιστική νησίδα από τις εξωτερικές επεμβάσεις. Έτσι, οριστική νίκη θα πει, για το Στάλιν, «πλέρια εγγύηση από τις απόπειρες επέμβασης».
Ας παρακοληθήσουμε όμως τη θεωρητική κατασκευή του Στάλιν μέσα από μερικές χαρακτηριστικές περικοπές.
Γράφει λοιπόν το Μάη του 1925:
«Μπορούμε άραγε να χτίσουε γενικά με τις δικές μας δυνάμεις το σοσιαλισμό στη χώρα μας, που είναι καθυστερημένη από τεχνική - οικονομική άποψη, με τον όρο πως ο καπιταλισμός θα διατηρηθεί στις άλλες χώρες για λίγο λίγο - πολύ μακρόχρονη περίοδο;
Μπορούμε άραγα να δημιουργήσουμε μια πλέρια εγγύηση ενάντια στον κίνδυνο της επέμβασης, συνεπώς και της παλινόρθωσης της παλιάς τάξης πραγμάτων στη χώρα μας, όσο θα υπάρχει η καπιταλιστική περικύκλωση;...
... Η χώρα μας παρουσιάζει δυο ομάδες αντιθέσεων. Η μια ομάδα αντιθέσεων είναι οι εσωτερικές αντιθέσεις που υπάρχουν ανάμεσα στο προλεταριάτο και την αγροτιά. Η άλλη ομάδα αντιθέσεων είναι οι εξωτερικές αντιθέσεις που υπάρχουν ανάμεσα στη χώρα μας, σαν χώρα του σοσιαλισμού, και σ' όλες τις υπόλοιπες χώρες, σαν χώρες του καπιταλισμού.
Ας εξετάσουμε τις δύο αυτές ομάδες αντιθέσεων ξεχωριστά.
... Μπροστά μας έχουμε δυό βασικές τάξεις: την τάξη των προλετάριων και την τάξη των ατομικών ι-διοχτητών, δηλ. την αγροτιά. Από το γεγονός αυτό απορρέει το αναπόφευκτο των αντιθέσεων ανάμεσα τους.
Όλο το ζήτημα είναι αν με τις δικές μας δυνάμεις μπορούμε να ξεπεράσουμε αυτές τις αντιθέσεις που υπάρχουν ανάμεσα στο προλεταριάτο και την αγροτιά.
Όταν λένε: μπορούμε άραγε να χτίσουμε το σοσιαλισμό με τις δικές μας δυνάμεις; —θέλουν να πουν: είναι δυνατό ή όχι να ξεπεραστούν οι αντιθέσεις που υπάρχουν ανάμεσα στο προλεταριάτο και την αγροτιά στη χώρα μας;
Ο λενινισμός απαντά σ' αυτό το ερώτημα καταφατικά: ναι, μπορούμε να χτίσουμε το σοσιαλισμό και θα τον γτίσουμε μαζί με την αγροτιά, κάτω από την καθοδήγηση της εργατικής τάξης».27 (Υπογράμιση δική μας)
Αιτιολογεί την απάντηση του με την «κοινότητα των συμφερόντων της εργατικής τάξης και της αγροτιάς, που καλύπτει τις αντιθέσεις ανάμεσα τους», και αφού αναφέρει μια σειρά περικοπές από κείμενα του Τρότσκι για να αποδείξει, ότι «η θέση του Τρότσκι δεν έχει τίποτα το κοινό με το λενινισμό», λέει:
«Ανάφερα σύντροφοι, αυτές τις περικοπές...για να σας δόσω τη δυνατότητα να συλλάβετε τη βασική ουσία του ζητήματος για τη δυνατότητα να οικοδοηθεί μιά πλέρια σοσιαλιστική κοινωνία στη χώρα της προλεταριακής δικτατορίας που είναι περικυκλωμένη από καπιταλιτι-σκά κράτη».28
Στη συνέχεια διαβεβαιώνει, ότι όλα αυτά είναι απόλυτα σύμφωνα μα το λενινισμό, και σαν απόδειξη παραθέτει το γνωστό τσιτάτο του Λένιν από το 1916 για τη «νικη του σοσιαλισμού σε μιά χώρα λόγω της ανισόμετρης ανάπτυξης», και μια σειρά ακόμα τσιτάτα, ανάμεσα της και το επίσης πολύ γνωστό «Κομμουνισμός ίσον εξουσία σύν εξηλεκτρισμός», για να καταλήξει:
«Ο Λένιν αναγνωρίζει πέρα για πέρα τις τεχνικές δυσκολίες,...αλλά πιστεύει ότι μπορούμε να ξεπεράσουμε αυτές τις δυσκολίες με τις δικές μας δυνάμεις, για να πετύχουε την οριστική νίκη», δηλ. την οικοδόμηση του πλέριου «σοσιαλισμού».28
Και δεν έχει καμιά αμφιβολία ότι και ο Λένιν σκεπτόταν όπως και ο ίδιος, εξάλλου το «απόδειξε» με τα τσιτάτα, και ούτε αφήνει περιθώρια να αμφισβητηθεί η ορθότητα των λόγων του, γιατί αλλοιώς μπαίνει σε αμφισβήτηση η ίδια ή επανάσταση.
«Σε αντίθετη περίπτωση δεν υπήρχε λόγος να πάρουμε την εξουσία. . .γιατί, αν η δυνατότητα και η ανάγκη της οικοδόμησης της πλέριας σοσιαλιστικής κοινωνίας αποκλείεται για τον ένα ή τον άλλο λόγο, τότε χάνει έτσι το νόημα της και η Οχτω-βριανή επανάσταση».28 Και αφού ο Στάλιν «έλυσε» το ζήτημα των εσωτερικών αντιθέσεων, καταπιάνεται με τις εξωτερικές και αναζητεί λύσεις, για το πως και με ποιό τρόπο θα εξασφαλιστεί η «πλήρης νίκη» από τους εξωτερικούς εχθρούς, για να καταλήξει ότι αυτή μπορεί να εξασφαλιστεί οριστικά μόνο με τη βοήθεια του παγκόσμιου προλεταριάτου.
«Ας περάσουμε τώρα στις εξωτερικές αντιθέσεις», γράφει.
«Μπορεί άραγε να έχει κανείς τη γνώμη ότι οι αντιθέσεις αυτές είναι δυνατό να ξεπεραστούν πέρα για πέρα από μια μόνη χώρα; Όχι δεν μπορεί. Γιατί οι προσπάθειες μιας μόνης χώρας, κι αν ακόμη η χώρα αυτή είναι χώρα της προλεταριακής διχτα-τορίας, δεν αρκούν για να την εξασφαλίσουν ολοκληρωτικά από τον κίνδυνο μιάς επέμβασης. Γι' αυτό το λόγο η πλέρια εξασφάλιση από επέμβαση, συνεπώς και η οριστική νίκη του σοσιαλισμού είναι δυνατή μόνο σε παγκόσμια κλίμακα, μόνο σαν αποτέλεσμα των κοινών προσπαθειών των προλετάριων μιάς σειράς χωρών, ή ακόμα καλύτερα μόνο σαν αποτέλεσμα της νίκης των προλετάριων μερικών χωρών.
Τι θα πει οριστική νίκη του σοσιαλισμού;
Οριστική νίκη του σοσιαλισμού θα πει πλέρια εγγύηση από τις απόπειρες επέμβασης, συνεπώς και παλινόρθωσης.
... Γι' αυτό η υποστήριξη της επανάστασής μας από τους εργάτες όλων των χωρών, έστω και σε μερικές χώρες, είναι ο απαραίτητος όρος για την πλέρια εξασφάλιση της πρώτης νικήτριας χώρας από τις απόπειρες επέμβασης και παλινόρθωσης, είναι ο απαραίτητος όρος για την οριστική νίκη του σοσιαλισμού».29
Και αυτό το συμπέρασμα το θεωρεί πέρα για πέρα σύμφωνο με το λενινισμό και μας διαβεβαιώνει ότι αυτό ακριβώς εννοούσε και ο Λένιν όταν έλεγε, ότι «μπορούμε να νικήσουμε οριστικά μόνο σε παγκόσμια κλίμακα».
Έτσι, λοιπόν, έχουμε έτοιμη τη θεωρία του Στάλιν για τη νίκη του σοσιαλισμού σε μια χώρα, στη βάση των εσωτερικών και εξωτερικών αντιθέσεων, και όποιος δεν συμφωνεί είναι αντιλενινιστής, μπερδεψιάρης και οππορτουνιστής.
Έτσι λοιπόν,
«Οποιος μπερδεύει την πρώτη ομάδα αντιθέσεων, που μπορούν να ξεπεραστούν πέρα για πέρα με τις προσπάθειες μιάς μόνης χώρας, με τη δεύτερη ομάδα αντιθέσεων, που για τη λύση τους απαιτούνται οι προσπάθειες των προλετάριων κάμποσων χωρών, κάνει το πιό χοντροκομμένο λάθος απέναντι στο λενινισμό, αυτός είτε είναι μπερδεψιάρης, είτε είναι αδιόρθωτος οπ-πορτουνιστής».29
Αφού ολοκλήρωσε τη θεωρητική κατασκευή του για την πλήρη νίκη του σοσιαλισμού σε μια χώρα, επανέρχεται τα επόμενα χρόνια συνεχώς σ' αυτή, την εμπλουτίζει, πέφτει σε καινούργιες αντιφάσεις, οδηγείται στην ταύτιση του σοσιαλισμού με τη δικτατορία του προλεταριάτου, και φροντίζει να διορθώσει παλιότερες διατυπώσεις του, που έλεγαν ακριβώς τα αντίθετα. Έτσι διορθώνει τη μιά από τις δυο διατυπώσεις που έκανε το Μάη του 1924, και που παραθέσαμε παραπάνω, όπου έλεγε, ότι «είναι αδύνατη η νίκη τυ σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα».
«Η δεύτερη αυτή διατύπωση», γράφει το Γενάρη του 1926, «στρεφόταν ενάντια στον ισχυρισμό των κριτικών του λενινισμού, ενάντια στους τροτσκιστές, που δήλωναν ότι αν δεν έχουμε νίκη σ' άλλες χώρες, η διχτατορία του προλεαριάτου σε μια μόνη χώρα δεν μπορεί "ν' ανθέξει μπροστά σε μια συντηρητική Ευρώπη".
Σ' αυτό το μέτρο, και μονάχα σ' αυτό το μέτρο η διατύπωση αυτή ήταν τότε (Μάλης 1924) επαρκής και έφερε οπωσδήποτε ένα ορισμένο όφελος.
Αργότερα όμως, όταν υπερνικήθηκε μέσα στο κόμμα η κριτική σε βάρος του λενινισμού πάνω σ' αυτό το σημείο και όταν στην ημερήσια διάταξη μπήκε ένα καινούργιο ζήτημα, το ζήτημα της δυνατότητας της ανοικοδόμησης μιάς πλέριας σοσιαλιστικής κοινωνίας με τις δυνάμεις της χώρας μας, χωρίς βοήθεια από το εξωτερικό, η δεύτερη διατύπωση αποδείχτηκε πια ολοφάνερα ανεπαρκής και γι' αυτό λαθεμένη». 30
Παρενθετικά, θέλουμε να επισημάνουμε, ότι αυτή η περικοπή δείχνει ανάγλυφα, πως αντιμετωπίζει ο Στάλιν υψίστης σημασίας θεωρητικά ζητήματα, βλέποντας τα θεωρητικά συμπεράσματα όχι από την άποψη αν αυτά είναι σωστά ή όχι, αλλά από το κατά πόσο φέρνουν κάποιο όφελος ή όχι. Τα αντιμετωπίζει δηλαδή από την άποψη της τακτικής υποτάσσοντας τη θεωρία στην πολιτική.
Καταλήγοντας, λοιπόν, ο Στάλιν στη «δυνατότητα νίκης του σοσιαλισμού σε μια χώρα» δεν επιτρέπει πλέον καμία αμφισβήτηση της ορθότητας του συμπεράσματος του. Απο κει και μετά, όποιος έχει αντίθετη άποψη είναι «σοσιαλδημοκράτης, μικροαστός και ανόητος».
Έτσι, όταν ο Τρότσκι έλεγε, ότι,«και βέβαια μπορούμε και πρέπει να προχωρούμε στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού, όμως όσο η δικτατορία του προλεταριάτου παραμείνει υπόθεση μιας χώρας δεν μπορούμε να φτάσουμε ως τον ολοκληρωμένο σοσιαλισμό», επαναλαμβάνοντας τη θέση του Λένιν, που και ο ίδιος ο Στάλιν δεχόταν μόλις δύο χρόνια πριν,έλεγε κατά το Στάλιν ανοησίες.
«Μπορούμε -λέει ο Τρότσκι- να βαδίσουμε προς το σοσιαλισμό. Μπορούμε όμως άραγε να φτάσουμε στο σοσιαλισμό, να ποιό είναι το ζήτημα. Να βαδίζεις προς το σοσιαλισμό, ξέροντας ότι δεν θα φτάσεις -δεν είναι άραγε ανοησία;»31
Ο Τρότσκι, λοιπόν, πέρασε οριστικά στη σοσιαλδημοκρατία, και όποιοι επιμένουν στη λενινιστική θέση, λέγοντας ότι και ο Τρότσκι, πρόδωσαν το λενινισμό και συντάχτηκαν με τον τροτσκισμό.
Ο Ζηνόβιεφ, ο Καμενεφ και μια πλειάδα μπολσεβίκων, που επιμένουν στη λενινιστική θέση, απομακρύνθηκαν κατά το Στάλιν από το λενινισμό, τα μπέρδεψαν, έγιναν φορείς της σοσιαλδημοκρατικής παρέκκλισης στο κόμμα, και πέρασαν οριστικά στον τροτσκισμό. Ας δούμε το «μπέρδεμα» του Ζηνόβιεφ, όπως το παρουσιάζει ο Στάλιν:
«Να τι γράφει ο Ζηνοβίεφ στο βιβλίο του ο λενινισμός:
"Όταν λέμε οριστική νίκη του σοσιαλισμού πρέπει να εννοούμε τουλάχιστον: 1) την εξάλειψη των τάξεων και συνεπώς 2) την κατάργηση της δικτατορίας μιάς μόνης τάξης, και στην προκειμένη περίπτωση την κατάργηση της δικτατορίας του προλεταριάτου...Πρέπει να κάνουμε διάκριση ανάμεσα σε δυό πράγματα: 1) την εξασφαλισμένη δυνατότητα ν' ανοικοδομούμε το σοσιαλισμό - μια τέτια δυνατότητα μπορεί βέβαια να νοηθεί πέρα για πέρα και στα πλαίσια μιάς μόνης χώρας, και 2) την τελική ανοικοδόμηση και στερέωση του σοσιαλισμού, δηλαδή την πραγματοποίηση του σοσιαλιστικού καθεστώτος, της σοσιαλιστικής κοινωνίας".
Βλέπετε ότι όλα εδώ είναι μπερδεμένα και αναποδογυρισένα. Κατά το Ζηνόβιεφ βγαίνει, ότι να νικήσεις, με την έννοια της νίκης του σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα, σημαίνει να έχεις τη δυνατότητα να ανοικοδομείς το σοσιαλισμό, να μην έχεις όμως τη δυνατότητα να τον ανοικοδομήσεις. Να τον ανοικοδομείς, όντας βέβαιος πως δεν θα τον ανοικοδομήσεις...
... Να ανοικοδομείς τη σοσιαλιστική οικονομία, ξέροντας ότι δεν θα την ανοικοδομήσεις - να τι κα-ντάντησε να υποστηρίζει ο Ζηνό-βειφ».32
Ο Ζηνόβιεφ, λοιπόν, τα μπέρδε-ψε,μαζί και όλοι οι παλιοί μπολσεβίκοι που επέμειναν στις λενινιστικές θέσεις, και από τότε και για πάνω από 70 χρόνια το κομμουνιστικό κίνημα υποστήριζε άκριτα, ότι όποιος δεν πιστεύει στη νίκη του σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα - είναι τροτσκιστής!!
Μέσα σε κείνη την αντιπαράθεση δεν ήταν δυνατό να γλυτώσει από τη σταλινική επεξεργασία ούτε το γραπτό του Ένγκελς από το 1847, που είχε στο μεταξύ δημοσιευτεί.
«Όλοι εμείς οι μαρξιστές, αρχίζοντας από το Μαρξ και τον Ένγκελς, είχαμε τότε τη γνώμη, ότι είναι αδύνατη η νίκη του σοσιαλισμού σε μια ξεχωριστά παρμένη χώρα, ότι για να νικήσει ο σοσιαλισμός είναι απαραίτητη η ταυτόχρονη επανάσταση σε μια σειρά χώρες, τις πιο πολιτισμένες χώρες», θα πει ο Στάλιν παραθέτοντας περικοπές από το έργο του Ένγκελς. «Αυτό ήταν τότε σωστό» , διαβεβαιώνει, και άλλαξε στις νέες συνθήκες, άλλαξε,
«τώρα που ο νόμος της ανισόμετρης ανάπτυξης, που ανακάλυψε ο Λένιν, μετατράπηκε σε αφετηρία της θεωρίας για τη νίκη του σοσιαλισμού σε ξεχωριστές χώρες — σ' αυτές τις συνθήκες η παλιά διατύπωση του Ένγκελς δεν είναι σωστή πια, σ' αυτές τις συνθήκες πρέπει ν' αντικατασταθεί με μιά άλλη διατύπωση, που να μιλά για τη δυνατότητα της νίκης του σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα».33
Αυτό, μας λέει, το χρωστάμε στο Λένιν, που «έβαλε ανοιχτά και τίμια, χωρίς ταλαντεύσεις το ζήτημα της ανάγκης μιας νέας διατύπωσης». (Όπως είπαμε παραπάνω ο Λένιν δεν έκανε καμιά νέα διατύπωση σε σχέση με την παλιά, την ύπαρξη της οποίας δεν γνώριζε καν). Και μη νομισθεί ότι η θεωρία για τη «νίκη του σοσιαλισμού σε μια χώρα» είναι έργο του Στάλιν. Όχι, θα πει, «ακριβώς ο Λένιν και όχι κανένας άλλος ανακάλυψε την αλήθεια», και « δεν μπορεί κανείς να αφαιρέσει από το Λένιν εκείνο που δικαιωματικά του ανήκει».Όχι βέβαια, πως ο Λένιν στεκόταν π ιό ψηλά από τον Ένγκελς και το Μάρξ. Όχι, θα μας διαβεβαιώσει, αλλά «δεν μπορούμε να ζητάμε από τον Ένγκελς ή το Μάρξ, όσο μεγαλοφυείς στοχαστές κι αν ήταν, να προβλέψουν στην περίοδο του προ-μονοπωλιακού καπιταλισμού όλες τις δυνατότητες της ταξικής πάλης.. . που παρουσιάστηκαν στην περίοδο του αναπτυγμένου μονοπωλιακού καπιταλισμού».33
Είχαν, φαίνεται, τους χρονικούς περιορισμούς του 19ου αιώνα, όπως θα έλεγαν κάποιοι σημερινοί «μαρξιστές».
Αποσιωπώντας το βασικότερο από την κομμουνιστική επανάσταση του Ένγκελς, τις διαδικασίες κατάκτησης της αταξικής και ακρατικής κοινωνίας, ο Στάλιν, τη συρικνώνει σε εργατική εξουσία + μεταβατικά μέτρα, παίρνοντας μόνο αυτό που ο Ένγκελς θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση για τη νίκη και τίποτα περισσότερο, αναφέρει ένα-ένα τα μεταβατικά μέτρα του Ένγκελς για να καταλήξει πανηγυρικά και με αρκετή δόση αυταρέσκειας, ότι τα 9/10 του προγράμματος της επανάστασης του Ένγκελς είχαν ήδη πραγματοπηθεί στη Ρωσία του 1926.
«Ο Ένγκελς έλεγε, ότι η προλεταριακή επανάσταση με το πρόγραμμα που εκτέθηκε παραπάνω», (τα μεταβατικά μέτρα δηλαδή), «δεν μπορεί να γίνει σε μια ξεχωριστή χώρα. Τα γεγονότα όμως μαρτυρούν ότι στις νέες συνθήκες της ταξικής πάλης του προλεταριάτου, στις συνθήκες του ιμπεριαλισμού, εμείς κάναμε κιόλας σε βασικές γραμμές μια τέτια επανάσταση σε μια ξεχωριστή χώρα, στη χώρα μας, και πραγματοποιήσαμε ήδη τα εννιά δέκατα του προγράμματος της».34
Η πασιφανής διαστρέβλωση του Ένγκελς δεν αποτελεί κανένα πρόβλημα για το Στάλιν, που συνεχίζει, σίγουρος για το θρίαμβο του έναντι των αντιπάλων του, κάνοντας αστειάκια και καταφεύγοντας σε ε-φυολογήματα, όπως:
«Ο Ζηνόβιεφ μπορεί να πει ότι κάναμε λάθος που πραγματοποιήσαμε αυτό το πρόγραμμα... πολύ πιθανόν, πραγματοποιώντας αυτά τα σημεία, να πέσαμε σε ένα κάποιο «πνεύμα εθνικής στενότητας». «Πολύ πιθανόν».34 Τα λόγια αυτά του Στάλιν σκεπάστηκαν από ασταμάτητα γέλια στο ακροατήριο του, προφανώς για τα παθήματα του Ζηνόβιεφ και όχι για τις ασυναρτησίες του Στάλιν, σε ένα ακροατήριο που ήταν μάλλον για κλάματα. Για να συνεχίσει με σοβαρό αυτή τη φορά και κατητηγορηματικό τόνο:
«Πάντως ένα πράγμα είναι ξεκάθαρο, ότι εκείνο που ο Ένγκελς θεωρούσε την πέμπτη δεκαετία του περασμένου αιώνα, στις συνθήκες του προνοπωλιακού καπιταλισμού απραγματοποίητο και αδύνατο για μιά μόνη χώρα, έγινε πραγματοποιήσιμο και δυνατό στη χώρα μας στις συνθήκες του ιμπεριαλισμού».34 Λίγα. χρόνια αργότερα, το 1936. ο ίδιος ο Στάλιν θα διακηρύξει πανηγυρικά την «οριστική νίκη του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ». Έτσι. η θεωρία του για τη δυνατότητα νίκης του σοσιαλισμού σε μια χώρα «επιβεβαιώθηκε» στην πράξη.
Αλλά ο σοσιαλισμός του Στάλιν, δεν ήταν η αταξική και ακρατική κοινωνία στην πρώτη της φάση. δεν ήταν δηλαδή ο σοσιαλισμός του Μάρξ. του Ένγκελς και του Λένιν. Ήταν ίδιος και σχεδόν απαράλλαχτο με το σοσιαλισμό του Κάουτσκι. δηλαδή, εργατική εξουσία σύν κρατική ιδιοκτησία + συνεταιρισμοί
Το 1936 δεν νίκησε ασφαλώς ο σοσιαλισμός στην ΕΣΣΔ. αν την έννοια σοσιαλισμός την κατανοούμε όπως ο Μαρξ, ο Ένγκελς και ο Λένιν. Το 1936 ολοκληρώθηκε στην ΕΣΣΔ η κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας στα βασικά μέσα παραγωγής και η μεταβίβαση τους στα χέρια του εργατικού κράτους, μια μεγάλη νίκη της ρωσικής και της παγκόσμιας εργατικής τάξης.
Η μεταβατική κοινωνία, που εγκαινιάστηκε το 1917. απόχτησε πλέον μια στέρεη βάση. τη μεταβατική ιδιοκτησία, δηλαδή την ιδιοκτησία του εργατικού κράτους στα βασικά μέσα παραγωγής και τη συνεταιριστική ιδιοκτησία στην αγροτική οικονομία.
Ταυτόχρονα όμως με τη μεγάλη αυτή νίκη η εργατική τάξη δέχτηκε και μια μεγάλη ήττα, καθώς ολοκληρώθηκε η διαδικασία απονεύρ(»σης της σοβιετικής δημοκρατίας και προχώρησε η κοινοβουλευτικοποίη-ση των σοβιετικών θεσμών (σοβιέτ) και η γράφειοκρατικοποίηση των διοικητικών και διευθυντικών οργάνων στο κράτος και το κόμμα.
Οι θεωρητικές επεξεργασίες του Στάλιν εκφράζουν αυτή ακριβώς τη διαδικασία και συνέβαλαν στην ολοκλήρωση της.
Η καταργημένη ιδιωτική ιδιοκτησία, η μεγαλύτερη ως τώρα κατάκτηση της παγκόσμιας εργατικής τάξης, αποτέλεσε το βασικότερο στήριγμα της σοβιετικής εργατικής τάξης ενάντια στις αντεπαναστατικές δυνάμεις, και ήταν ο αποφασιστικός παράγοντας για όλες τις προτόγνωρες ιστορικές κατακτήσεις της μεταβατικής κοινωνίας και γα την τεράστια συμβολή της στις παγκόσμιες κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις του 20ού αι-ώνα. Παρά το γεγονός ότι η εργατική τάξη άρχισε ήδη τότε, το 1936, να χάνει την ταξική της κυριαρχία, και οι ταξικοί συσχετισμοί να γέρνουν υπέρ των αστικοποιημένων γραφειοκρατικών στρωμάτων, η ηρωική της δράση και η προωθητική δύναμη του Οχτώβρη πρόσφεραν γιγάντιες υπηρεσίες στην ανθρωπότητα. Μέσα σε συνθήκες σκληρής πάλης επανάστασης - αντεπανάστασης η παγκόσμια αστική τάξη χρειάστηκε πολλές ακόμα δεκαετίες ώσπου να παραμερίσει τη μεταβατική κοινωνία και να πανηγυρίσει την καπιταλιστική παλινόρθωση. Για τους εργάτες όλου του κόσμου, πολύ περισσότερο για τους συνειδητούς εργάτες, η υπεράσπιση αυτής της μεταβατικής κοινωνίας και των επιτευγμάτων της ήταν αυτονόητη. Δεν υπάρχει καμιά ανάγκη να τη μεταβαφτίσουμε σε σοσιαλισμό για να την υπερασπίσουμε, όπως νομίζουν οι σύγχρονοι οπαδοί του Κάουτσκι και του Στάλιν. Είναι, έτσι όπως ήταν. άξια υπεράσπισης και κριτικής εξέτασης.
Η θεωρία για τη νίκη του σοσιαλισμού σε μιά μόνη χώρα, είναι μια θεωρία κατασκευασμένη από το Στάλιν και παρά τις αιτιάσεις του ίδιου και των οπαδών του δεν εχει απολύτως καμιά σχέση με το Λένιν, αντιθέτως, αποτελεί ωμή διαστρέβλωση του μαρξισμού - λενινισμού.
Ο Στάλιν γνώριζε όπως είδαμε παραπάνω τις λενινιστικές θέσεις και τις υπεράσπιζε ως το 1924. Δεν ήταν λοιπόν, η λειψή γνώση ουτε η λειψή αφομοίωση, η κύρια αιτία για τη διαστρέβλωση του λενινισμού. Αν και η λειψή αφομοίωση παίζει σοβαρό ρόλο, όταν κατέχει κανείς τόσο υψηλές θέσεις σε ένα κομμουνιστικό κόμμα, δεν ήταν όμως αυτή. αλλά μάλλον οι ταξικοί συσχετισμοί, που ωθούσαν το Στάλιν στη διαστρέβλωση και την εγκατάλειψη του λενινισμού και στην κατασκευή της αντι-μαρξιστικής και αντιλενιστικής θεωρίας για τη «νίκη του σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα».
Και ασφαλώς η θεωρία αυτή του Στάλιν «έφερε κάποιο όφελος», όπως Βα έλεγε και ο ίδιος. Έφερε κάποιο όφελος όχι βέβαια στην εργατική τάξη, καθώς δεν εξυπηρετούσε το προχώρημα της επανάστασης της. Έφερε όχι κάποιο, αλλά μεγάλο όφελος στα διοικητικά και διευθυντικά στρώματα, στη γνωστή μας γραφειοκρατία, που είχε πάρει το πάνω χέρι στο σοβιετικό κράτος και στο σοβιετικό κόμμα. Τα στρώματα αυτά ήταν ικανοποιημένα από αυτό που ήδη υπήρχε, δεν ενδιαφέρονταν να προχωρήσει η επανάσταση μπροστά προς το σοσιαλισμό, γιατί κάτι τετιο θα σήμαινε και την κατάργηση τους. Έπρεπε να αποκοιμισθεί η εργατική τάξη. γιαυτό και δεν μπρο-ρούσαν τότε να εγκαταλείψουν ανοιχτά το μαρξισμό - λενινισμό, αντίθετα δίνονταν όρκοι πίστης σ' αυτόν, και τα βροντόφωνα «Ζήτο> ο μαρξισμός -λενινισμός καλύπτον τη σταδιακή χυ-δαιοποίηση και την εγκατάλειψη του επιστημονικού σοσιαλισμού, της επαναστατικής θεωρίας του Μαρξ. του Ένγκελς και του Λένιν.
Για να διατηρήσουν αυτό που ήδη υπήρχε έπρεπε να το υπερασπιστούν από τις εξωτερικές επεμβάσεις, γιαυτό και έπρεπε να ενισχύσουν το εργατικό και αντιιμπεριαλιστικό κίνημα στις άλλες χώρες, αρκεί αυτό το κίνημα να μην ξέφευγε από τον έλεγχο τους. Και τα έκαναν όλα αυτά. ώσπου να συνειδητοποιήσουν τη δυνατότητα να μετατραπούν τα διοικητικά και διευθυντικά στρώματα σε αστική τάξη. Με την εμφάνιση του Γκορπματσόφ. του ανοιχτού πια εκπρόσωπου της παγκόσμιας αστικής τάξης στην ηγεσία του κόμματος και του κράτους, αυτή η διαδικασία που άρχισε ήδη στη δεκαετία του '20, και συνεχίστηκε με πολλούς ενδιάμεσους σταθμούς, με σημαντικότερο απ' όλους τη Χρουστσοφι-κή περίοδο, έφθασε στο τέλος της, και η Οχτωβριανή επανάσταση ηττήθηκε οριστικά.
Ανεξάρτητα από οποιεσδήποτε αγνές προθέσεις, η θεωρία του Στάλιν για «τη νίκη του σοσιαλισμού σε μιά χώρα» δεν υπηρετούσε την προλεταριακή επανάσταση, ούτε τα συμφέροντα της εργατικής τάξης. Συνέβαλε στο σταμάτημα κάθε θεωρητικής αναζήτησης για το προχώρημα προς το σοσιαλισμό (μιας και αυτός επιτεύχθηκε ήδη) και στόμωσε κάθε προβληματισμό για τους δρόμους ανάπτυξης της παγκόσμιας επανάστασης. Εξυπηρέτησε ιδιόμορφα τα συμφέροντα των διοικητικών και διευθυντικών στρω-μάτων, τα συμφέροντα της σοβιετικής γραφειοκρατίας και τελικά ωφέλησε την παγκόσμια αστική τάξη.
Γράφει λοιπόν το Μάη του 1925:
«Μπορούμε άραγε να χτίσουε γενικά με τις δικές μας δυνάμεις το σοσιαλισμό στη χώρα μας, που είναι καθυστερημένη από τεχνική - οικονομική άποψη, με τον όρο πως ο καπιταλισμός θα διατηρηθεί στις άλλες χώρες για λίγο λίγο - πολύ μακρόχρονη περίοδο;
Μπορούμε άραγα να δημιουργήσουμε μια πλέρια εγγύηση ενάντια στον κίνδυνο της επέμβασης, συνεπώς και της παλινόρθωσης της παλιάς τάξης πραγμάτων στη χώρα μας, όσο θα υπάρχει η καπιταλιστική περικύκλωση;...
... Η χώρα μας παρουσιάζει δυο ομάδες αντιθέσεων. Η μια ομάδα αντιθέσεων είναι οι εσωτερικές αντιθέσεις που υπάρχουν ανάμεσα στο προλεταριάτο και την αγροτιά. Η άλλη ομάδα αντιθέσεων είναι οι εξωτερικές αντιθέσεις που υπάρχουν ανάμεσα στη χώρα μας, σαν χώρα του σοσιαλισμού, και σ' όλες τις υπόλοιπες χώρες, σαν χώρες του καπιταλισμού.
Ας εξετάσουμε τις δύο αυτές ομάδες αντιθέσεων ξεχωριστά.
... Μπροστά μας έχουμε δυό βασικές τάξεις: την τάξη των προλετάριων και την τάξη των ατομικών ι-διοχτητών, δηλ. την αγροτιά. Από το γεγονός αυτό απορρέει το αναπόφευκτο των αντιθέσεων ανάμεσα τους.
Όλο το ζήτημα είναι αν με τις δικές μας δυνάμεις μπορούμε να ξεπεράσουμε αυτές τις αντιθέσεις που υπάρχουν ανάμεσα στο προλεταριάτο και την αγροτιά.
Όταν λένε: μπορούμε άραγε να χτίσουμε το σοσιαλισμό με τις δικές μας δυνάμεις; —θέλουν να πουν: είναι δυνατό ή όχι να ξεπεραστούν οι αντιθέσεις που υπάρχουν ανάμεσα στο προλεταριάτο και την αγροτιά στη χώρα μας;
Ο λενινισμός απαντά σ' αυτό το ερώτημα καταφατικά: ναι, μπορούμε να χτίσουμε το σοσιαλισμό και θα τον γτίσουμε μαζί με την αγροτιά, κάτω από την καθοδήγηση της εργατικής τάξης».27 (Υπογράμιση δική μας)
Αιτιολογεί την απάντηση του με την «κοινότητα των συμφερόντων της εργατικής τάξης και της αγροτιάς, που καλύπτει τις αντιθέσεις ανάμεσα τους», και αφού αναφέρει μια σειρά περικοπές από κείμενα του Τρότσκι για να αποδείξει, ότι «η θέση του Τρότσκι δεν έχει τίποτα το κοινό με το λενινισμό», λέει:
«Ανάφερα σύντροφοι, αυτές τις περικοπές...για να σας δόσω τη δυνατότητα να συλλάβετε τη βασική ουσία του ζητήματος για τη δυνατότητα να οικοδοηθεί μιά πλέρια σοσιαλιστική κοινωνία στη χώρα της προλεταριακής δικτατορίας που είναι περικυκλωμένη από καπιταλιτι-σκά κράτη».28
Στη συνέχεια διαβεβαιώνει, ότι όλα αυτά είναι απόλυτα σύμφωνα μα το λενινισμό, και σαν απόδειξη παραθέτει το γνωστό τσιτάτο του Λένιν από το 1916 για τη «νικη του σοσιαλισμού σε μιά χώρα λόγω της ανισόμετρης ανάπτυξης», και μια σειρά ακόμα τσιτάτα, ανάμεσα της και το επίσης πολύ γνωστό «Κομμουνισμός ίσον εξουσία σύν εξηλεκτρισμός», για να καταλήξει:
«Ο Λένιν αναγνωρίζει πέρα για πέρα τις τεχνικές δυσκολίες,...αλλά πιστεύει ότι μπορούμε να ξεπεράσουμε αυτές τις δυσκολίες με τις δικές μας δυνάμεις, για να πετύχουε την οριστική νίκη», δηλ. την οικοδόμηση του πλέριου «σοσιαλισμού».28
Και δεν έχει καμιά αμφιβολία ότι και ο Λένιν σκεπτόταν όπως και ο ίδιος, εξάλλου το «απόδειξε» με τα τσιτάτα, και ούτε αφήνει περιθώρια να αμφισβητηθεί η ορθότητα των λόγων του, γιατί αλλοιώς μπαίνει σε αμφισβήτηση η ίδια ή επανάσταση.
«Σε αντίθετη περίπτωση δεν υπήρχε λόγος να πάρουμε την εξουσία. . .γιατί, αν η δυνατότητα και η ανάγκη της οικοδόμησης της πλέριας σοσιαλιστικής κοινωνίας αποκλείεται για τον ένα ή τον άλλο λόγο, τότε χάνει έτσι το νόημα της και η Οχτω-βριανή επανάσταση».28 Και αφού ο Στάλιν «έλυσε» το ζήτημα των εσωτερικών αντιθέσεων, καταπιάνεται με τις εξωτερικές και αναζητεί λύσεις, για το πως και με ποιό τρόπο θα εξασφαλιστεί η «πλήρης νίκη» από τους εξωτερικούς εχθρούς, για να καταλήξει ότι αυτή μπορεί να εξασφαλιστεί οριστικά μόνο με τη βοήθεια του παγκόσμιου προλεταριάτου.
«Ας περάσουμε τώρα στις εξωτερικές αντιθέσεις», γράφει.
«Μπορεί άραγε να έχει κανείς τη γνώμη ότι οι αντιθέσεις αυτές είναι δυνατό να ξεπεραστούν πέρα για πέρα από μια μόνη χώρα; Όχι δεν μπορεί. Γιατί οι προσπάθειες μιας μόνης χώρας, κι αν ακόμη η χώρα αυτή είναι χώρα της προλεταριακής διχτα-τορίας, δεν αρκούν για να την εξασφαλίσουν ολοκληρωτικά από τον κίνδυνο μιάς επέμβασης. Γι' αυτό το λόγο η πλέρια εξασφάλιση από επέμβαση, συνεπώς και η οριστική νίκη του σοσιαλισμού είναι δυνατή μόνο σε παγκόσμια κλίμακα, μόνο σαν αποτέλεσμα των κοινών προσπαθειών των προλετάριων μιάς σειράς χωρών, ή ακόμα καλύτερα μόνο σαν αποτέλεσμα της νίκης των προλετάριων μερικών χωρών.
Τι θα πει οριστική νίκη του σοσιαλισμού;
Οριστική νίκη του σοσιαλισμού θα πει πλέρια εγγύηση από τις απόπειρες επέμβασης, συνεπώς και παλινόρθωσης.
... Γι' αυτό η υποστήριξη της επανάστασής μας από τους εργάτες όλων των χωρών, έστω και σε μερικές χώρες, είναι ο απαραίτητος όρος για την πλέρια εξασφάλιση της πρώτης νικήτριας χώρας από τις απόπειρες επέμβασης και παλινόρθωσης, είναι ο απαραίτητος όρος για την οριστική νίκη του σοσιαλισμού».29
Και αυτό το συμπέρασμα το θεωρεί πέρα για πέρα σύμφωνο με το λενινισμό και μας διαβεβαιώνει ότι αυτό ακριβώς εννοούσε και ο Λένιν όταν έλεγε, ότι «μπορούμε να νικήσουμε οριστικά μόνο σε παγκόσμια κλίμακα».
Έτσι, λοιπόν, έχουμε έτοιμη τη θεωρία του Στάλιν για τη νίκη του σοσιαλισμού σε μια χώρα, στη βάση των εσωτερικών και εξωτερικών αντιθέσεων, και όποιος δεν συμφωνεί είναι αντιλενινιστής, μπερδεψιάρης και οππορτουνιστής.
Έτσι λοιπόν,
«Οποιος μπερδεύει την πρώτη ομάδα αντιθέσεων, που μπορούν να ξεπεραστούν πέρα για πέρα με τις προσπάθειες μιάς μόνης χώρας, με τη δεύτερη ομάδα αντιθέσεων, που για τη λύση τους απαιτούνται οι προσπάθειες των προλετάριων κάμποσων χωρών, κάνει το πιό χοντροκομμένο λάθος απέναντι στο λενινισμό, αυτός είτε είναι μπερδεψιάρης, είτε είναι αδιόρθωτος οπ-πορτουνιστής».29
Αφού ολοκλήρωσε τη θεωρητική κατασκευή του για την πλήρη νίκη του σοσιαλισμού σε μια χώρα, επανέρχεται τα επόμενα χρόνια συνεχώς σ' αυτή, την εμπλουτίζει, πέφτει σε καινούργιες αντιφάσεις, οδηγείται στην ταύτιση του σοσιαλισμού με τη δικτατορία του προλεταριάτου, και φροντίζει να διορθώσει παλιότερες διατυπώσεις του, που έλεγαν ακριβώς τα αντίθετα. Έτσι διορθώνει τη μιά από τις δυο διατυπώσεις που έκανε το Μάη του 1924, και που παραθέσαμε παραπάνω, όπου έλεγε, ότι «είναι αδύνατη η νίκη τυ σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα».
«Η δεύτερη αυτή διατύπωση», γράφει το Γενάρη του 1926, «στρεφόταν ενάντια στον ισχυρισμό των κριτικών του λενινισμού, ενάντια στους τροτσκιστές, που δήλωναν ότι αν δεν έχουμε νίκη σ' άλλες χώρες, η διχτατορία του προλεαριάτου σε μια μόνη χώρα δεν μπορεί "ν' ανθέξει μπροστά σε μια συντηρητική Ευρώπη".
Σ' αυτό το μέτρο, και μονάχα σ' αυτό το μέτρο η διατύπωση αυτή ήταν τότε (Μάλης 1924) επαρκής και έφερε οπωσδήποτε ένα ορισμένο όφελος.
Αργότερα όμως, όταν υπερνικήθηκε μέσα στο κόμμα η κριτική σε βάρος του λενινισμού πάνω σ' αυτό το σημείο και όταν στην ημερήσια διάταξη μπήκε ένα καινούργιο ζήτημα, το ζήτημα της δυνατότητας της ανοικοδόμησης μιάς πλέριας σοσιαλιστικής κοινωνίας με τις δυνάμεις της χώρας μας, χωρίς βοήθεια από το εξωτερικό, η δεύτερη διατύπωση αποδείχτηκε πια ολοφάνερα ανεπαρκής και γι' αυτό λαθεμένη». 30
Παρενθετικά, θέλουμε να επισημάνουμε, ότι αυτή η περικοπή δείχνει ανάγλυφα, πως αντιμετωπίζει ο Στάλιν υψίστης σημασίας θεωρητικά ζητήματα, βλέποντας τα θεωρητικά συμπεράσματα όχι από την άποψη αν αυτά είναι σωστά ή όχι, αλλά από το κατά πόσο φέρνουν κάποιο όφελος ή όχι. Τα αντιμετωπίζει δηλαδή από την άποψη της τακτικής υποτάσσοντας τη θεωρία στην πολιτική.
Καταλήγοντας, λοιπόν, ο Στάλιν στη «δυνατότητα νίκης του σοσιαλισμού σε μια χώρα» δεν επιτρέπει πλέον καμία αμφισβήτηση της ορθότητας του συμπεράσματος του. Απο κει και μετά, όποιος έχει αντίθετη άποψη είναι «σοσιαλδημοκράτης, μικροαστός και ανόητος».
Έτσι, όταν ο Τρότσκι έλεγε, ότι,«και βέβαια μπορούμε και πρέπει να προχωρούμε στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού, όμως όσο η δικτατορία του προλεταριάτου παραμείνει υπόθεση μιας χώρας δεν μπορούμε να φτάσουμε ως τον ολοκληρωμένο σοσιαλισμό», επαναλαμβάνοντας τη θέση του Λένιν, που και ο ίδιος ο Στάλιν δεχόταν μόλις δύο χρόνια πριν,έλεγε κατά το Στάλιν ανοησίες.
«Μπορούμε -λέει ο Τρότσκι- να βαδίσουμε προς το σοσιαλισμό. Μπορούμε όμως άραγε να φτάσουμε στο σοσιαλισμό, να ποιό είναι το ζήτημα. Να βαδίζεις προς το σοσιαλισμό, ξέροντας ότι δεν θα φτάσεις -δεν είναι άραγε ανοησία;»31
Ο Τρότσκι, λοιπόν, πέρασε οριστικά στη σοσιαλδημοκρατία, και όποιοι επιμένουν στη λενινιστική θέση, λέγοντας ότι και ο Τρότσκι, πρόδωσαν το λενινισμό και συντάχτηκαν με τον τροτσκισμό.
Ο Ζηνόβιεφ, ο Καμενεφ και μια πλειάδα μπολσεβίκων, που επιμένουν στη λενινιστική θέση, απομακρύνθηκαν κατά το Στάλιν από το λενινισμό, τα μπέρδεψαν, έγιναν φορείς της σοσιαλδημοκρατικής παρέκκλισης στο κόμμα, και πέρασαν οριστικά στον τροτσκισμό. Ας δούμε το «μπέρδεμα» του Ζηνόβιεφ, όπως το παρουσιάζει ο Στάλιν:
«Να τι γράφει ο Ζηνοβίεφ στο βιβλίο του ο λενινισμός:
"Όταν λέμε οριστική νίκη του σοσιαλισμού πρέπει να εννοούμε τουλάχιστον: 1) την εξάλειψη των τάξεων και συνεπώς 2) την κατάργηση της δικτατορίας μιάς μόνης τάξης, και στην προκειμένη περίπτωση την κατάργηση της δικτατορίας του προλεταριάτου...Πρέπει να κάνουμε διάκριση ανάμεσα σε δυό πράγματα: 1) την εξασφαλισμένη δυνατότητα ν' ανοικοδομούμε το σοσιαλισμό - μια τέτια δυνατότητα μπορεί βέβαια να νοηθεί πέρα για πέρα και στα πλαίσια μιάς μόνης χώρας, και 2) την τελική ανοικοδόμηση και στερέωση του σοσιαλισμού, δηλαδή την πραγματοποίηση του σοσιαλιστικού καθεστώτος, της σοσιαλιστικής κοινωνίας".
Βλέπετε ότι όλα εδώ είναι μπερδεμένα και αναποδογυρισένα. Κατά το Ζηνόβιεφ βγαίνει, ότι να νικήσεις, με την έννοια της νίκης του σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα, σημαίνει να έχεις τη δυνατότητα να ανοικοδομείς το σοσιαλισμό, να μην έχεις όμως τη δυνατότητα να τον ανοικοδομήσεις. Να τον ανοικοδομείς, όντας βέβαιος πως δεν θα τον ανοικοδομήσεις...
... Να ανοικοδομείς τη σοσιαλιστική οικονομία, ξέροντας ότι δεν θα την ανοικοδομήσεις - να τι κα-ντάντησε να υποστηρίζει ο Ζηνό-βειφ».32
Ο Ζηνόβιεφ, λοιπόν, τα μπέρδε-ψε,μαζί και όλοι οι παλιοί μπολσεβίκοι που επέμειναν στις λενινιστικές θέσεις, και από τότε και για πάνω από 70 χρόνια το κομμουνιστικό κίνημα υποστήριζε άκριτα, ότι όποιος δεν πιστεύει στη νίκη του σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα - είναι τροτσκιστής!!
Μέσα σε κείνη την αντιπαράθεση δεν ήταν δυνατό να γλυτώσει από τη σταλινική επεξεργασία ούτε το γραπτό του Ένγκελς από το 1847, που είχε στο μεταξύ δημοσιευτεί.
«Όλοι εμείς οι μαρξιστές, αρχίζοντας από το Μαρξ και τον Ένγκελς, είχαμε τότε τη γνώμη, ότι είναι αδύνατη η νίκη του σοσιαλισμού σε μια ξεχωριστά παρμένη χώρα, ότι για να νικήσει ο σοσιαλισμός είναι απαραίτητη η ταυτόχρονη επανάσταση σε μια σειρά χώρες, τις πιο πολιτισμένες χώρες», θα πει ο Στάλιν παραθέτοντας περικοπές από το έργο του Ένγκελς. «Αυτό ήταν τότε σωστό» , διαβεβαιώνει, και άλλαξε στις νέες συνθήκες, άλλαξε,
«τώρα που ο νόμος της ανισόμετρης ανάπτυξης, που ανακάλυψε ο Λένιν, μετατράπηκε σε αφετηρία της θεωρίας για τη νίκη του σοσιαλισμού σε ξεχωριστές χώρες — σ' αυτές τις συνθήκες η παλιά διατύπωση του Ένγκελς δεν είναι σωστή πια, σ' αυτές τις συνθήκες πρέπει ν' αντικατασταθεί με μιά άλλη διατύπωση, που να μιλά για τη δυνατότητα της νίκης του σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα».33
Αυτό, μας λέει, το χρωστάμε στο Λένιν, που «έβαλε ανοιχτά και τίμια, χωρίς ταλαντεύσεις το ζήτημα της ανάγκης μιας νέας διατύπωσης». (Όπως είπαμε παραπάνω ο Λένιν δεν έκανε καμιά νέα διατύπωση σε σχέση με την παλιά, την ύπαρξη της οποίας δεν γνώριζε καν). Και μη νομισθεί ότι η θεωρία για τη «νίκη του σοσιαλισμού σε μια χώρα» είναι έργο του Στάλιν. Όχι, θα πει, «ακριβώς ο Λένιν και όχι κανένας άλλος ανακάλυψε την αλήθεια», και « δεν μπορεί κανείς να αφαιρέσει από το Λένιν εκείνο που δικαιωματικά του ανήκει».Όχι βέβαια, πως ο Λένιν στεκόταν π ιό ψηλά από τον Ένγκελς και το Μάρξ. Όχι, θα μας διαβεβαιώσει, αλλά «δεν μπορούμε να ζητάμε από τον Ένγκελς ή το Μάρξ, όσο μεγαλοφυείς στοχαστές κι αν ήταν, να προβλέψουν στην περίοδο του προ-μονοπωλιακού καπιταλισμού όλες τις δυνατότητες της ταξικής πάλης.. . που παρουσιάστηκαν στην περίοδο του αναπτυγμένου μονοπωλιακού καπιταλισμού».33
Είχαν, φαίνεται, τους χρονικούς περιορισμούς του 19ου αιώνα, όπως θα έλεγαν κάποιοι σημερινοί «μαρξιστές».
Αποσιωπώντας το βασικότερο από την κομμουνιστική επανάσταση του Ένγκελς, τις διαδικασίες κατάκτησης της αταξικής και ακρατικής κοινωνίας, ο Στάλιν, τη συρικνώνει σε εργατική εξουσία + μεταβατικά μέτρα, παίρνοντας μόνο αυτό που ο Ένγκελς θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση για τη νίκη και τίποτα περισσότερο, αναφέρει ένα-ένα τα μεταβατικά μέτρα του Ένγκελς για να καταλήξει πανηγυρικά και με αρκετή δόση αυταρέσκειας, ότι τα 9/10 του προγράμματος της επανάστασης του Ένγκελς είχαν ήδη πραγματοπηθεί στη Ρωσία του 1926.
«Ο Ένγκελς έλεγε, ότι η προλεταριακή επανάσταση με το πρόγραμμα που εκτέθηκε παραπάνω», (τα μεταβατικά μέτρα δηλαδή), «δεν μπορεί να γίνει σε μια ξεχωριστή χώρα. Τα γεγονότα όμως μαρτυρούν ότι στις νέες συνθήκες της ταξικής πάλης του προλεταριάτου, στις συνθήκες του ιμπεριαλισμού, εμείς κάναμε κιόλας σε βασικές γραμμές μια τέτια επανάσταση σε μια ξεχωριστή χώρα, στη χώρα μας, και πραγματοποιήσαμε ήδη τα εννιά δέκατα του προγράμματος της».34
Η πασιφανής διαστρέβλωση του Ένγκελς δεν αποτελεί κανένα πρόβλημα για το Στάλιν, που συνεχίζει, σίγουρος για το θρίαμβο του έναντι των αντιπάλων του, κάνοντας αστειάκια και καταφεύγοντας σε ε-φυολογήματα, όπως:
«Ο Ζηνόβιεφ μπορεί να πει ότι κάναμε λάθος που πραγματοποιήσαμε αυτό το πρόγραμμα... πολύ πιθανόν, πραγματοποιώντας αυτά τα σημεία, να πέσαμε σε ένα κάποιο «πνεύμα εθνικής στενότητας». «Πολύ πιθανόν».34 Τα λόγια αυτά του Στάλιν σκεπάστηκαν από ασταμάτητα γέλια στο ακροατήριο του, προφανώς για τα παθήματα του Ζηνόβιεφ και όχι για τις ασυναρτησίες του Στάλιν, σε ένα ακροατήριο που ήταν μάλλον για κλάματα. Για να συνεχίσει με σοβαρό αυτή τη φορά και κατητηγορηματικό τόνο:
«Πάντως ένα πράγμα είναι ξεκάθαρο, ότι εκείνο που ο Ένγκελς θεωρούσε την πέμπτη δεκαετία του περασμένου αιώνα, στις συνθήκες του προνοπωλιακού καπιταλισμού απραγματοποίητο και αδύνατο για μιά μόνη χώρα, έγινε πραγματοποιήσιμο και δυνατό στη χώρα μας στις συνθήκες του ιμπεριαλισμού».34 Λίγα. χρόνια αργότερα, το 1936. ο ίδιος ο Στάλιν θα διακηρύξει πανηγυρικά την «οριστική νίκη του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ». Έτσι. η θεωρία του για τη δυνατότητα νίκης του σοσιαλισμού σε μια χώρα «επιβεβαιώθηκε» στην πράξη.
Αλλά ο σοσιαλισμός του Στάλιν, δεν ήταν η αταξική και ακρατική κοινωνία στην πρώτη της φάση. δεν ήταν δηλαδή ο σοσιαλισμός του Μάρξ. του Ένγκελς και του Λένιν. Ήταν ίδιος και σχεδόν απαράλλαχτο με το σοσιαλισμό του Κάουτσκι. δηλαδή, εργατική εξουσία σύν κρατική ιδιοκτησία + συνεταιρισμοί
Το 1936 δεν νίκησε ασφαλώς ο σοσιαλισμός στην ΕΣΣΔ. αν την έννοια σοσιαλισμός την κατανοούμε όπως ο Μαρξ, ο Ένγκελς και ο Λένιν. Το 1936 ολοκληρώθηκε στην ΕΣΣΔ η κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας στα βασικά μέσα παραγωγής και η μεταβίβαση τους στα χέρια του εργατικού κράτους, μια μεγάλη νίκη της ρωσικής και της παγκόσμιας εργατικής τάξης.
Η μεταβατική κοινωνία, που εγκαινιάστηκε το 1917. απόχτησε πλέον μια στέρεη βάση. τη μεταβατική ιδιοκτησία, δηλαδή την ιδιοκτησία του εργατικού κράτους στα βασικά μέσα παραγωγής και τη συνεταιριστική ιδιοκτησία στην αγροτική οικονομία.
Ταυτόχρονα όμως με τη μεγάλη αυτή νίκη η εργατική τάξη δέχτηκε και μια μεγάλη ήττα, καθώς ολοκληρώθηκε η διαδικασία απονεύρ(»σης της σοβιετικής δημοκρατίας και προχώρησε η κοινοβουλευτικοποίη-ση των σοβιετικών θεσμών (σοβιέτ) και η γράφειοκρατικοποίηση των διοικητικών και διευθυντικών οργάνων στο κράτος και το κόμμα.
Οι θεωρητικές επεξεργασίες του Στάλιν εκφράζουν αυτή ακριβώς τη διαδικασία και συνέβαλαν στην ολοκλήρωση της.
Η καταργημένη ιδιωτική ιδιοκτησία, η μεγαλύτερη ως τώρα κατάκτηση της παγκόσμιας εργατικής τάξης, αποτέλεσε το βασικότερο στήριγμα της σοβιετικής εργατικής τάξης ενάντια στις αντεπαναστατικές δυνάμεις, και ήταν ο αποφασιστικός παράγοντας για όλες τις προτόγνωρες ιστορικές κατακτήσεις της μεταβατικής κοινωνίας και γα την τεράστια συμβολή της στις παγκόσμιες κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις του 20ού αι-ώνα. Παρά το γεγονός ότι η εργατική τάξη άρχισε ήδη τότε, το 1936, να χάνει την ταξική της κυριαρχία, και οι ταξικοί συσχετισμοί να γέρνουν υπέρ των αστικοποιημένων γραφειοκρατικών στρωμάτων, η ηρωική της δράση και η προωθητική δύναμη του Οχτώβρη πρόσφεραν γιγάντιες υπηρεσίες στην ανθρωπότητα. Μέσα σε συνθήκες σκληρής πάλης επανάστασης - αντεπανάστασης η παγκόσμια αστική τάξη χρειάστηκε πολλές ακόμα δεκαετίες ώσπου να παραμερίσει τη μεταβατική κοινωνία και να πανηγυρίσει την καπιταλιστική παλινόρθωση. Για τους εργάτες όλου του κόσμου, πολύ περισσότερο για τους συνειδητούς εργάτες, η υπεράσπιση αυτής της μεταβατικής κοινωνίας και των επιτευγμάτων της ήταν αυτονόητη. Δεν υπάρχει καμιά ανάγκη να τη μεταβαφτίσουμε σε σοσιαλισμό για να την υπερασπίσουμε, όπως νομίζουν οι σύγχρονοι οπαδοί του Κάουτσκι και του Στάλιν. Είναι, έτσι όπως ήταν. άξια υπεράσπισης και κριτικής εξέτασης.
Η θεωρία για τη νίκη του σοσιαλισμού σε μιά μόνη χώρα, είναι μια θεωρία κατασκευασμένη από το Στάλιν και παρά τις αιτιάσεις του ίδιου και των οπαδών του δεν εχει απολύτως καμιά σχέση με το Λένιν, αντιθέτως, αποτελεί ωμή διαστρέβλωση του μαρξισμού - λενινισμού.
Ο Στάλιν γνώριζε όπως είδαμε παραπάνω τις λενινιστικές θέσεις και τις υπεράσπιζε ως το 1924. Δεν ήταν λοιπόν, η λειψή γνώση ουτε η λειψή αφομοίωση, η κύρια αιτία για τη διαστρέβλωση του λενινισμού. Αν και η λειψή αφομοίωση παίζει σοβαρό ρόλο, όταν κατέχει κανείς τόσο υψηλές θέσεις σε ένα κομμουνιστικό κόμμα, δεν ήταν όμως αυτή. αλλά μάλλον οι ταξικοί συσχετισμοί, που ωθούσαν το Στάλιν στη διαστρέβλωση και την εγκατάλειψη του λενινισμού και στην κατασκευή της αντι-μαρξιστικής και αντιλενιστικής θεωρίας για τη «νίκη του σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα».
Και ασφαλώς η θεωρία αυτή του Στάλιν «έφερε κάποιο όφελος», όπως Βα έλεγε και ο ίδιος. Έφερε κάποιο όφελος όχι βέβαια στην εργατική τάξη, καθώς δεν εξυπηρετούσε το προχώρημα της επανάστασης της. Έφερε όχι κάποιο, αλλά μεγάλο όφελος στα διοικητικά και διευθυντικά στρώματα, στη γνωστή μας γραφειοκρατία, που είχε πάρει το πάνω χέρι στο σοβιετικό κράτος και στο σοβιετικό κόμμα. Τα στρώματα αυτά ήταν ικανοποιημένα από αυτό που ήδη υπήρχε, δεν ενδιαφέρονταν να προχωρήσει η επανάσταση μπροστά προς το σοσιαλισμό, γιατί κάτι τετιο θα σήμαινε και την κατάργηση τους. Έπρεπε να αποκοιμισθεί η εργατική τάξη. γιαυτό και δεν μπρο-ρούσαν τότε να εγκαταλείψουν ανοιχτά το μαρξισμό - λενινισμό, αντίθετα δίνονταν όρκοι πίστης σ' αυτόν, και τα βροντόφωνα «Ζήτο> ο μαρξισμός -λενινισμός καλύπτον τη σταδιακή χυ-δαιοποίηση και την εγκατάλειψη του επιστημονικού σοσιαλισμού, της επαναστατικής θεωρίας του Μαρξ. του Ένγκελς και του Λένιν.
Για να διατηρήσουν αυτό που ήδη υπήρχε έπρεπε να το υπερασπιστούν από τις εξωτερικές επεμβάσεις, γιαυτό και έπρεπε να ενισχύσουν το εργατικό και αντιιμπεριαλιστικό κίνημα στις άλλες χώρες, αρκεί αυτό το κίνημα να μην ξέφευγε από τον έλεγχο τους. Και τα έκαναν όλα αυτά. ώσπου να συνειδητοποιήσουν τη δυνατότητα να μετατραπούν τα διοικητικά και διευθυντικά στρώματα σε αστική τάξη. Με την εμφάνιση του Γκορπματσόφ. του ανοιχτού πια εκπρόσωπου της παγκόσμιας αστικής τάξης στην ηγεσία του κόμματος και του κράτους, αυτή η διαδικασία που άρχισε ήδη στη δεκαετία του '20, και συνεχίστηκε με πολλούς ενδιάμεσους σταθμούς, με σημαντικότερο απ' όλους τη Χρουστσοφι-κή περίοδο, έφθασε στο τέλος της, και η Οχτωβριανή επανάσταση ηττήθηκε οριστικά.
Ανεξάρτητα από οποιεσδήποτε αγνές προθέσεις, η θεωρία του Στάλιν για «τη νίκη του σοσιαλισμού σε μιά χώρα» δεν υπηρετούσε την προλεταριακή επανάσταση, ούτε τα συμφέροντα της εργατικής τάξης. Συνέβαλε στο σταμάτημα κάθε θεωρητικής αναζήτησης για το προχώρημα προς το σοσιαλισμό (μιας και αυτός επιτεύχθηκε ήδη) και στόμωσε κάθε προβληματισμό για τους δρόμους ανάπτυξης της παγκόσμιας επανάστασης. Εξυπηρέτησε ιδιόμορφα τα συμφέροντα των διοικητικών και διευθυντικών στρω-μάτων, τα συμφέροντα της σοβιετικής γραφειοκρατίας και τελικά ωφέλησε την παγκόσμια αστική τάξη.
Αενινισμός και τροτσκισμός
Ανάμεσα στο Λένιν και τον Τρότσκι υπήρξαν πολλές φορές σφοδρές αντιπαραθέσεις σε μια σειρά ζητήματα και ασκήθηκε εκατέρωθεν έντονη κριτική και πολεμική.
Μερικά από τα πιό βασικά ζητήματα της αντιπαράθεσης τους ήταν ο ρόλος της αγροτιάς στη ρωσική επανάσταση, όπου ο Τρότσκι έδειχνε μια τάση υποτίμησης, η μαρξιστική θεωρία της διαρκούς επανάστασης, όπου ο Τρότσκι την έβλεπε σωστά μόνο ως προς τη διεθνή της πλευρά μη κατανοώντας την μετεξέλιξη της αστικοδημοκρατικής σε σοσιαλιστική επανάσταση35, ο ρόλος των συνδικάτων στη δικτατορία του προλεταριάτου, όπου ο Τρότσκι ζητούσε την κρατικοποίηση τους και ο Λένιν τα έβλεπε ως όργανα οικοδόμησης του σοσιαλισού και ταυτόχρονα ως όργανα υπεράσπισης των εργατών απέναντι στο κράτος τους, κ.ά.
Στο ζήτημα της νίκης της επανάστασης και του σοσιαλισμού υπήρξαν επίσης κάποιες διαφορές ανάμεσα στο λενινισμό και τον τροτσκισμό. Ας δούμε ποιες ακριβώς.
Κατ' αρχήν και ο Λένιν και ο Τρότσκι, ως μαρξιστές πίστευαν ότι η κατάκτηση της αταξικής και ακρα-τικής κοινωνίας, δηλαδή η πλήρης και οριστική νίκη του σοσιαλισμού δεν μπορεί να υπάρξει στα πλαίσια μιας μόνης χώρας, παρά μόνο παγκόσμια. Καμιά επομένως απολύτως διαφορά δεν υπήρξε σ' αυτό το σημείο ανάμεσα στο λενινισμό και τον τροτσκισμό.
Καμιά επίσης διαφορά δεν υπήρξε ούτε και ως προς το σημείο της δυνατότητας νίκης της επανάστασης με τη στενή έννοια, με την έννοια της εγκαθίδρυσης της δικτατορίας του προλεταριάτου αρχικά σε μια χώρα. Ο Τρότσκι είχε μιλήσει ήδη το 1905 για τη δυνατότητα να νικήσει η εργατική τάξη της Ρωσίας πρώτη απ' όλες και να εγκαθιδρύσει την εργατική εξουσία στη Ρωσία. Και όταν αργότερα, το 1915 - 16 εξαρτούσε τη νίκη της επανάστασης από τις Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης, δεν απέκλειε να αρχίσει η επανάσταση τη νικηφόρα της πορεία από μια χώρα, απέκλειε να κρατηθεί αυτή η νίκη αν δεν νικούσε το προλεταριάτο στις βασικές χώρες του κεφαλαίου.
Και ο Λένιν και ο Τρότσκι έβλεπαν τη δυνατότητα νίκης και εγκαθίδρυσης της δικτατορίς του προλεταριάτου αρχικά σε μιά χώρα, και τη θεωρούσαν ως απαρχή της πραγκό-σμιας επανάστασης.
Εδώ αρχίζουν οι διαφορές τους.
Ο Λένιν θεωρούσε πως αυτή η νίκη μπορεί και πρέπει να κρατηθεί με τη βοήθεια του διεθνούς εργατικού κινήματος και η νικηφόρα εργατική εξουσία σε μιά χώρα μπορεί και πρέπει να πραγματοποιήσει ότι είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί ώσπου να νικήσει η επανάσταση στις άλλες χώρες.
Ο Τρότσκι, αντίθετα, πίστευε ότι η νικηφόρα εργατική εξουσία σε μιά χώρα δεν θα μπορούσε να κρατηθεί αν δεν ερχόταν η κρατική βοήθεια του διεθνούς προλεταριάτου, αν δε νικούσε στη συνέχεια η επανάσταση στις άλλες χώρες.
Αυτή είναι η πραγματική διαφορά ανάμεσα στο λενινισμό και στον τροτσκισμό στο ζήτημα της νίκης της επανάστασης και του σοσιαλισμού και καμία άλλη.
Στις διαπραγματεύσεις ειρήνης με τους εκπροσώπους του γερμανικού ιμπεριαλισμού στο Μπρεστ -Λιτόφσκ, το Φλεβάρη 1918, ο Τρότσκι, ως επικεφαλής της σοβιετικής αντιπροσωπείας, αρνήθηκε να εφαρμόσει τις κατευθύνσεις του Λένιν και να υπογράψει την συνθήκη ειρήνης με τους βαριούς όρους που επέβαλαν οι γερμανοί ιμπεριαλιστές. Ο Λένιν είχε τη γνώμη ότι πρέπει να υπογραφτεί οπωσδήποτε η συνθήκη ειρήνης και να ικανοποιηθούν οι υπερβολικές απαιτήσεις των Γερμανών, για να πάρει το ρωσικό προλεταριάτο μια ειρηνική ανάσα. Ωστόσο βρέθηκε να μειοψηθεί στην ΚΕ των μπολσεβίκων. Μια μερίδα της πλειοψηφίας στην ΚΕ θεωρούσαν προδοσία της επανάστασης την υπογραφή της συνθήκης ειρήνης με τέτι-ους όρους και πίστευαν ότι ο πόλεμος πρέπει να συνεχισθεί έστω και με τίμημα την απώλεια της εργατικής εξουσίας. Ο Τρότσκι, προφανώς καθοδηγούμενος από την αντίληψη του, ότι μιάς και δεν νίκησε ακόμα η επανάσταση στη Δύση είναι μάταιο να πιστεύουμε ότι θα μπορέσει να κρατηθεί η σοβιετική εξουσία, αρνήθηκε όπως είπαμε, να υπογράψει τη συνθήκη και πρόβαλε τη θέση «ούτε πόλεμος, ούτε ειρήνη», που στην πράξη βέβαια σήμαινε συνέχιση του πολέμου και πιθανότατη κατάρρευση τις σοβιετικής εξουσίας.
Όπως είναι γνωστό, ο Λένιν, ύστερα από προσπάθειες ενός μηνός κατόρθωσε να πείσει την πλειοψηφία της ΚΕ και η συνθήκη ειρήνης υπογράφτηκε. Το Νοέμβρη της ίδιας χρονιάς η Νοεμβριανή επανάσταση του γερμαντικού προλεταριάτου οδήγησε το γερμανικό ιμπεριαλισμό στην κατάρρευση και τα εδάφη που είχε αναγκαστεί να παραχωρήσει η νεαρή σοβιετική εξουσία επιστράφηκαν ξανά στη Σοβιετική Ρωσία, αποδείχνοντας στην πράξη ότι η μοναδικά σωστή ήταν η άποψη του Λένιν.
Ο Τρότσκι, βέβαια, στις αντιπαραθέσεις με το Στάλιν την περίοδο 1923 - 27, δεν υπεράσπιζε πλέον την παλιά του θέση, εκφράζε πέρα για πέρα τις λενινιστικές θέσεις, εισπράτοντας την κατηγορία του Στάλιν για υποκρισία και για συνέχιση της προσπά-θειεας να αντικαταστήσει στο κόμμα το λενινισμό με τον τροτσκισμό.
Ούτε φυσικά η δήλωση του Τρότσκι στην Κομμουνιστική Διεθνή, ότι «σε όλα τα ζητήματα αρχών πάνω στα οποία συγκρούστηκα με το Λένιν, ο Λένιν είχε δίκιο», ήταν δυνατό να αλλάξει τη γνώμη του Στάλιν, και όποιος δεν συμφωνούσε μαζί του, ιδιαίτερα στη «νίκη του σο-σιαλισού σε μια χώρα», ήταν απλά τροτσκιστής! Έτσι λοιπόν, ολόκληρη η Ενωμένη Αντιπολίτευση, που σχηματίστηκε από μια πλειάδα παλιούς ,μπολσεβίκους και τον Τρότσκι, ήταν «τροτσκιστική» και οι απόψεις της «εχθρικές», γιαυτό και απαγορεύτηκε να γίνουν γνωστές στη ρωσική εργατική τάξη αλλά και στα ίδια τα μέλη του κόμματος του Λένιν.
«...Η πιο αγαπητή κατηγορία των τελευταίων χρόνων είναι η κατηγορία ότι πιστεύουμε στον «τροτσκισμό», γράφουν οι πρωταγωνιστές της Ενωμένης Αντιπολίτευσης στην πλατφόρμα τους το 1927 και συνεχίζουν:
«Ανακοινώσαμε σ' ολόκληρη την Κομμουνιστική Διεθνή: "Δεν είναι αλήθεια ότι υπερασπιζόμαστε τον τροτσκισμό. Ο Τρότσκι έχει δηλώσει στη Διεθνή ότι σ' όλα εκείνα τα ζητήματα αρχών που συγκρούστηκε με το Λένιν, ο Λένιν είχε δίκιο - και ιδιαίτερα πάνω στο ζήτηα της διαρκούς επανάστασης και της αγροτιάς". Αυτή την ανακοίνωση που έγινε μπροστά σ' ολόκληρη την ΚΔ, η ομάδα του Στάλιν αρνείται να τη όημοσεύ-σει. Συνεχίζει να μας κατηγορεί για "τροτσκισμό". Η πιό πάνω ανακοίνωση σχετίζεται, βέβαια με εκείνες τις διαφωνίες που υπήρχαν στην πραγματικότητα με το Λένιν κάι όχι με εκείνες τις διαφορές που με ασυνειδησία εφευρέθηκαν από το Στάλιν και το Μπουχάριν... που απομακρύνονται ολοένα και περισσότερο από τις αρχές του Λένιν, προσπαθώντας να εξαπατήσουν το κόμμα και να το κάνουν να πιστέψει ότι αυτό είναι μια πάλη ανάμεσα στο λενινισμό και τον τροτσκισμό. Η πάλη είναι στην πραγματικότητα ανάμεσα στο λενινισμό και τον οππορτουνι-σμό του Στάλιν»36, και σίγουρα δεν είχαν καθόλου άδικο.
Για τη νίκη της σύγχρονης επανάστασης
Το 1991, ο Χ. Φλωράκης, σε ομιλία του σε εκδήλωση του ΚΚΕ για τα 74 χρόνια της Οχτωβριανής επανάστασης αναρωτήθηκε, μήπως πρέπει να επιστρέψουμε στην πρόβλεψη του Μαρξ περί ταυτόχρονης νίκης της επανάστασης σ' όλες τις χώρες. Είπε:
«Στην τωρινή εποχή της έντονης διεθνοποίησης και βαθιάς αλληλεξάρτησης του κόσμου με τους πολλούς σύγχρονους μηχανισμούς προστασίας του διεθνούς κεφαλαίου, η εργατική τάξη και οι σύμμαχοι της με επικεφαλής τα επανασταττικό κομμουνιστικό κόμμα θα χρειαστεί να λύσουν στη θεωρία και στην πράξη νέα και επίκαιρα προβλήματα. Όπως το μεγάλο θέμα των αντικειμενικών προϋποθέσεων για τη νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης.
Σήμερα με τις οικονομικές και πολιτικές ολοκληρώσεις στην Ευρώπη, εύλογα γεννιέται το εριοτημα: Μήπως πρέπει να επιστρέψουμε στην πρόβλεψη του Μαρξ, πως για να νικήσει η σοσιαλιστή επανάσταση πρέπει να γίνει σ' όλες τις χώρες ή τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης ταυτόχρονα;».37
Αν αναλογιστούμε την ιδιαίτερη χρονική στιγμή που διατυπώθηκε η παραπάνω δήλωση του Χ. Φλωράκη. πρέπει να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι μάλλον δεν μπορούμε να την εκλάβουμε σαν ένα γνήσιο και σοβαρό προβληματισμό για τις τύχες της σύγχρονης επανάστασης.Απέβλεπε, κατά πάσα πιθανότητα, στο να αμβλύνει κάπως τις αλγεινές εντυπιόσεις που είχε προκαλέσει η ανοιχτή ταξική συνεργασία του ΚΚΕ με την αστική τάξη. συνεργασία που πήρε κυβερνητική μορφή με τη συμμε-τοχή του ενιαίου τότε ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΥ και του ΚΚΕ, αρχικά μαζί με τη ΝΔ στην κυβέρνηση Τζαννε-τάκη, και στη συνέχεια μαζί με όλα τα μεγάλα αστικά κόμματα (ΠΑΣΟΚ -ΝΔ) στην Οικουμενική. Επιπλέον, αποσκοπούσε, ίσ(ος, στο να δικαιολογήσει την εγκατάλειψη από ο ΚΚΕ του συνθήματος για την έξοδο από την ΕΟΚ. (Τότε. το Νοέμβρη του 1991, λίγο μετά τη διάσπαση του ενιαίου ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΥ, ίσχυε ακόμα και η φραστική εγκατάλειψη του συνθήματος αυτού. Η ουσιαστική ισχύει ακόμα).Τη δήλωση αυτή. λοιπόν, πρέπει μάλλον να την εντάξουμε στην προσπάθεια, να αντιμετιοπιστεί η κριτική και πολεμική που ασκούνταν από τα αριστερά προς το ΚΚΕ για. εγκατάλειψη κάθε επαναστατικής στρατηγικής και μετατροπή του σε μεταρυθμι-στικό κόμμα στα πλαίσια του συστήματος, δείχνοντας, έστω στα λόγια, ότι δεν εγκαταλείψαμε την επανάσταση, ίσα - ίσα που προβληματιζόμασε γι' αυτήν.Οπως και νάχει. προβληματισμοί γύρω από τη σύγχρονη επανάσταση μπορούν να υπάρξουν, και υπάρχουν όχι μόνο από μια τέτια σκοπιά, σαν αυτή του Χ. Φλωράκη, αλλά αυθόμη-τα και από γνήσιο ενδιαφέρον για τις τύχες της.
Στην εποχή της «παγκοσμιοποίησης» είναι κατανοητό να φτάνει κανείς στη σκέψη, μήπως σήμερα η επανάσταση μπορεί και πρέπει ίσως να νικήσει σ' όλες τις χώρες ταυτόχρονα;
Σήμερα η διεθνοποίηση της παραγωγής και του κεφαλαίου έφτασε σε πρωτόγνωρες διαστάσεις, ο καπιταλισμός παγκοσμιοποιήθηκε πράγματι, σάρωσε παντού όλες τις προκαπι-ταλιστικές σχέσεις παραγωγής και τράβηξε όλες τις χώρες του κόσμου στην καπισταλιστική ανάπτυξη. Η αλματώδικη ανάπτυξη της τεχνικής ελαχιστοποίησε της αποστάσεις, τα εθνικά σύνορα άνοιξαν για να περάσουν τα εμπορεύματα των πολυεθνικών χωρίς εθνικούς περιορισμούς και άλλα γνο>στά εμπόδια του παρελθόντος. Μιά χούφτα πολυεθνικές και 2 - 3 ομάδες ιμπεριαλιστικών κρατών κρατούν στα χέρια τους (λόγω και της απουσίας αντίπαλου δέους) τις τύχες της ανθρωπότητας και μέσα από έναν ανελέητο ενδοιμπεριαλιστι-κό ανταγωνισμό επιβάλουν τις θελήσεις του ισχυρού, τα συμφέροντα του παγκόσμιου κεφαλαίου.
Σήμερα, μιά νέα μηχανή που εφευρέθηκε σε μιά μεγάλη καπιταλιστική χώρα, δεν χρειάζεται καν ένα χρόνο, όπως στην εποχή Ένγκελς, για να πάρει το ψωμί από εκατομμύρια εργάτες της Κίνας», ο χρόνος «αρπαγής του ψωμιού» ελαχιστοποιήθηκε σε αφάνταστο βαθμό. Και όχι μόνο αυτό, αλλά και σύγχρονος καπιταλισμός αφαίρεσε γενικά το ψωμί από δισεκατομμύρια εργάτες του πλανήτη και τους καταδίκασε στην πείνα, την εξαθλίωση και το θάνατο, καθώς στερεί ολόκληρες περιοχές του κόσμου από κάθε ανάπτυξη και αποκλείει εκατομμύρια εργάτες από την παραγωγή στις μητροπόλεις λόγω της τεχνολογικής εξέλιξης και της αύξησης της παραγωγικότητας. Σήμερα, ότι συμβαίνει στη πολιτισμένες χώρες, έχει ραγδαία και πολλαπλάσια απότι στην εποχή του Ένγκελς επίδραση στις άλλες χώρες. Όλα αυτά βέβαια δεν σημαίνουν καθόλου ότι εξαλεί-φθηκε η εθνική βάση συγκρότησης του καπιταλισμού. Η εθνική βάση συγκρότησης του καπιταλισμού και συ-σώρευσης του κεφαλαίου παραμένει εξαιρετικά ισχυρή. Τα προϊόντα κυκλοφορούν ελεύθερα παγκοσμίως, οι εταιρείες μετατρέπονται σε πολεθνι-κές, τα κέρδη όμως σε μεγάλο βαθμό επαναπατρίζονται και συσωρεύονται σε εθνική βάση.
Οι σκέψεις, μήπως λόγω της παγκοσμιοποίησης η επανάσταση μπορεί να ξεσπάσει ταυτόχρονα σε όλες τις χώρες, είναι τουλάχιστον λαθεμένες. Οι αντιθέσεις είναι σήμερα τόσο μεγάλες και οι ανισότητες τόσο αγεφύρωτες που καθιστούν ανεπίτρεπτες τέτοιες σκέψεις.
Φυσικά, μόνο υποθέσεις μπορεί να κάνει κανείς για την πορεία ανάπτυξης της επικείμενης εργατικής επανάστασης.
Κατά πάσα πιθανότητα, πάντως, αυτή θα αρχίσει και πάλι όπως παλιά, θα νικήσει αρχικά σε μια χώρα ή ομάδα χωρών, θα προχωρήσει στην παγκόσμια νίκη και την κατάκτηση της παγκόσμιας δικτατορίας του προλεταριάτου, στην κατάκτηση δηλαδή της απαραίτητης προϋπόθσης για την κοινωνία των ελεύθερων συ-νεταρισμένων παραγωγών, για την τελική κοινωνική απελευθέρωση της ανθρωπότητας, για το σοσιαλισμό -κομμουνισμό.
Το πόσο γρήγορη ή αργή θα είναι οι ρυθμοί και πόσο χρονικό διάστημα θα χρειαστεί από τη νίκη σε μιά χώρα ως την παγκόσμια δικτατορία του προλεταριάτου, δεν μπορεί να προβλεφτεί. Στις συγκεκριμένες συνθήκες πάντως και κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, η περίοδος αυτή μπορεί να είναι πολύ πιο σύντομη απ' ότι φαντάστηκαν οι επαναστάτες του προηγούμενου αιώνα. Το βασικό καθήκον της εργατικής τάξης και του επαναστατικού εργατικού κόμματος κάθε χώρας παραμένει το ίδιο όπως και παλιότερα. Να οργανώσει την πάλη για την ανατροπή της «δικής του» αστικής τάξης, να πραγματοποιήσει τη σοσιαλιστική επανάσταση στη χώρα του. Αυτό σημαίνει και την επιτυχή εκπλήρωση του διεθνιστικού καθήκοντος της κάθε ξεχωριστής, εθνικής εργατικής τάξης, στην πάλη του παγκόσμιου προλεταριάτου για την ανατροπή του ιμπεριαλισμού, του σύγχρονου καπιταλισμού, για την παγκοσμία - εργατική δημοκρατία και το σοσιαλισμό - Κομμουνισμό.
Κατά πάσα πιθανότητα, πάντως, αυτή θα αρχίσει και πάλι όπως παλιά, θα νικήσει αρχικά σε μια χώρα ή ομάδα χωρών, θα προχωρήσει στην παγκόσμια νίκη και την κατάκτηση της παγκόσμιας δικτατορίας του προλεταριάτου, στην κατάκτηση δηλαδή της απαραίτητης προϋπόθσης για την κοινωνία των ελεύθερων συ-νεταρισμένων παραγωγών, για την τελική κοινωνική απελευθέρωση της ανθρωπότητας, για το σοσιαλισμό -κομμουνισμό.
Το πόσο γρήγορη ή αργή θα είναι οι ρυθμοί και πόσο χρονικό διάστημα θα χρειαστεί από τη νίκη σε μιά χώρα ως την παγκόσμια δικτατορία του προλεταριάτου, δεν μπορεί να προβλεφτεί. Στις συγκεκριμένες συνθήκες πάντως και κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, η περίοδος αυτή μπορεί να είναι πολύ πιο σύντομη απ' ότι φαντάστηκαν οι επαναστάτες του προηγούμενου αιώνα. Το βασικό καθήκον της εργατικής τάξης και του επαναστατικού εργατικού κόμματος κάθε χώρας παραμένει το ίδιο όπως και παλιότερα. Να οργανώσει την πάλη για την ανατροπή της «δικής του» αστικής τάξης, να πραγματοποιήσει τη σοσιαλιστική επανάσταση στη χώρα του. Αυτό σημαίνει και την επιτυχή εκπλήρωση του διεθνιστικού καθήκοντος της κάθε ξεχωριστής, εθνικής εργατικής τάξης, στην πάλη του παγκόσμιου προλεταριάτου για την ανατροπή του ιμπεριαλισμού, του σύγχρονου καπιταλισμού, για την παγκοσμία - εργατική δημοκρατία και το σοσιαλισμό - Κομμουνισμό.
- [2024-04-14] Η επίθεση του Ιράν εναντίον του Ισραήλ
- [2024-01-03] Η αόρατη αλλά υπαρκτή «ανθρώπινη σκόνη»
- [2023-05-24] Η στάση της Δημοτικής Αρχής Κερατσινίου-Δραπετσώνας στον αγώνα των συμβασιούχων του Δήμου
- [2023-04-24] Η πρόσφατη κρίση στον τραπεζικό τομέα
- [2022-11-14] Επίδειξη οπορτουνισμού, γραφειοκρατικού και κρατικού συνδικαλισμού από το ΠΑΜΕ και το ΚΚΕ στην Πάτρα
- [2022-10-27] Καταιγίδα υποκρισίας
- [2022-10-02] Με αφορμή την έκθεση Λύτρα (για να λέμε τα σύκα-σύκα και τη σκάφη-σκάφη)
- [2022-09-08] Ο εκφυλισμός της εργατικής εξουσίας στη Σοβιετική Ένωση, οι απολογητές και οι νονοί του
- [2022-06-10] Δημόσια υγεία: από κοινωνικό πρόβλημα στην ατομική ευθύνη
- [2022-03-03] Ποιανού δουλειά είναι να καταγγείλει την εισβολή της Ρωσίας;